Algemeen Rijksarchief Den Haag, Isaac & Jacobus Scheltus, 'Groot-placaatboek, vervatten de placaten, ordonnantien en edicten van de Staten Generaal der Verenigde Nederlanden ....[etc]', deel 6 (Den Haag, 1746),
blz. 448-453, bibliotheeksignatuur H 21 D-6.

Dit reglement is een licht gewijzigde variant van het schoolreglement van 1655.
Tegelijk werd ook de renovatie van enkele artikelen uit 1658/1680 opnieuw gepubliceerd.

School-Reglement, inde Steeden, en ten platten Lande, in de Heerlijkheeden en Dorpen, staande onder de Generaliteit, den 31 Maart 1725.

De Staaten Generaal der Vereenigde Neederlanden: Allen den geenen die desen sullen sien ofte hooren leesen, saluyt. doen te weeten, Alsoo het stuk van de Schoolen en Schoolmeesteren eene saake is van alsulken gewigte, dat in alle welgestelde Gewesten van Brabant, onder de gehoorsaamheyt van deesen Staat staande, daar op sonderlinge ordre en opsigt diend gesteld te worden, ten einde de Kinderen (weesende het zaad daar uit alle geschiktheit in de Kerke en Republique te verwagten is) in de Christelijke Gereformeerde Religie, vreese des Heeren, en alle zeedigheit en gehoorsaamheit, mitsgaders in geleerdheit, goede konsten, elk na sijn gelegentheit en bequaamheit, moogen opgevoed en opgetoogen werden, tot Godes eere, welstant der Kerken, en het gemeene beste, en tot troost en welbehaagen van een iegelijk in het generaal en particulier, die de vrugten daar van te verwagten hebben, en genieten sullen by de Nakoomelingen. Soo Is'r, dat haar Hoog Mog. dit ernstelijk in bedenken genoomen, en dienaangaande by forme van een Reglement gekeurt, geordonneert en gestatueert hebben, keuren, ordonneeren en statueeren by desen de Pointen en Articulen hier na volgende om in alle Steeden, Vryheeden, Heerlijkheeden, Dorpen en Vlecken, onder het ressort van de Generaliteit gehoorende, ponctueelijk achtervolght, nagekoomen en gepractiseert te worden.

I.  CAPITTEL
Van de qualiteit en bequaamheid der Schoolmeesters.

I.
In den eersten, dat niemand, wie hy zy, Man of Vrouw, hem en sal vervorderen eenige Schoole te houden, om de Kinderen Duitsch, François of eenige andere Spraaken, Cyfferen, Reekenen of Schryven te leeren, ten zy deselve (na behoorlijk ondersoek of examinatie) eerst by den Raad van Staate of andere, regt daar toe hebbende, daar van Acte verkregen hebben, op poene te verbeuren voor de eerste maand hondert, voor de tweede maand twee honderd guldens, en voor de derde drie honderd guldens en arbitrale correctie, waar op de Hoofdofficiers, en de Officieren ten platten Lande sullen hebben te letten.

II.
Die geene welke by Commissie als vooren tot Schoolmeesters, Kosters, Voorsangers, Voorleesers worden aangesteld, sullen alvoorens sy in de bedieninge treeden, moeten werden geëxamineert noopende hare beqaamheit door de Classe of Gedeputeerde van de Classe, waar onder de Plaatsen, daar sy aangesteld sullen werden, respective zyn resorteerende; en genoegsaame qualificatie gebleeken zynde by den Classe, of der selver Gedeputeerde, werden geinstalleert; edog niet bequam zynde, sal den welgemelden Raad van Staate, of andere daar toe regt hebbende, een ander bequaam Persoon werden gesurrogeert.

III.
Welke bequamheid onder anderen daar inne bestaat, dat se niet alleen gedrukte Boeken en geschreeven Brieven promptelijk leesen, een goede hand schryven, de Psalmen Davids bequaamlijk konnen singen, ter nooddruft reekenen, maar ook vroome Godzaalige Lieden zyn, in de Fondamenten van de Christelijke Gereformeerde Religie wel ervaaren, om de selve de Discipelen te konnen doceeren, en daar inne onderwysen, zijnde met haare Huisvrouwen Leedemaaten van de Gereformeerde Kerke, hebben een welgeschikte Familie, en een goede methode om de Jeugt ten spoedigsten, met eene getrouwe neerstigheid, te konnen leeren.

IV.
De albereyds aangestelde  Schoolmeesters en alle die in het toekoomende aangesteld worden, sullen gehouden weesen te teekenen de Confessie en Catechismus, volgens de practyque doorgaans in de Provintien respective seedert den jaare 1619 gebruikelijk: en indien iemand sulkx (meermaals daar over vermaand zynde) mogte weigeren te doen, sullen deselve worden geremoveert, en andere in haare plaatsen, by Commissie als vooren, gesurrogeert.

V.
En op dat de Schoolmeesters haare aanbevoolen bedieningen te beeter en onverhindert mogen waarneemen, soo en sullen sy, nog haare Familien, geensints mogen tappen, gelaagen setten, gemeene Middelen pagten binnen ofte buiten haare Plaatsen, nogte buiten haare Plaatse mogen collecteeren, nog eenige politique Officien bedienen, incompatibel met het Schoolampt, of neeringe en handteeringe doen, waar door de jonge Jeugt in het leeren en goede manieren eenigsints verhindert, ofte de Kerke ontstigt mogte worden.

VI.
Haare diensten moeten niet door andere, maar door haar selfs waargenoomen worden, en daaromme sullen haar niet mogen behelpen met Ondermeesteren, ten waare by siekte, ofte eenig andere noodige affairen, of ook in groote Plaatsen, daar eenen alleen niet alle de Kinderen en soude konnen waarneemen; dog het selve en sal niet geschieden sonder kennisse en toestemminge van de Magistraaten en Kerkenraaden, of Predikanten respective,  daar sulks van nooden sal zyn: En mits dat de selfde Ondermeesters ook genoegsaam daar toe zijn gequalificeert, en haar na dit Reglement reguleeren, soo veel het aangaat, ten opsigte vande Kinderen te leeren, en in de Religie te catechiseeren, met den aankleeven van dien.

II. CAPITTEL
Van het Schoolhouden.

I.
De Schoolen sullen 's morgens met het Morgengebed, en 's avonds met het Avondgebed geëindigt worden, en duuren van 's morgens ten agten tot elf uuren, en 's achtermiddags van een tot vier uuren, soo wel des Soomers als des Winters, al waar het ook dat er weinig Kinderen quamen; Sullende ook de Schoolmeesters letten, of alle haare Schoolieren in de Schoole tegenwoordig zyn, en soo niet, verneemen na de oorsaake van haar afweesen, en dan voorts na bevindinge handelen.

II.
Sy sullen ook aan haare Schoolkinderen twee halve dagen in de week, te weeten Woensdag en Saturdag na de middag, en twee weeken in het geheele jaar tot Speeldagen en vacantien mogen geeven, en niet meer, immers nimmermeer op Paapsche Feestdagen.

III.
De Schoolmeesters sullen ook de Kinderen van jongs af, elck na sijn begryp en jaaren, met den eersten, neffens het leesen, doen leeren het Vader Onse, de twaalf Articulen des Geloofs, de tien Gebooden, het Morgen- en Avontgebed, mitsgaders het Gebed voor en na den eeten.

IV.
Ondertusschen sullen sy ook de Kinderen, als sy ter reedelijkheid konnen leesen, daagelijks met alle neerstigheid fundamenteelijk leeren schryven, alle veertien dagen, of alle maanden, na de veelheid der Schoolkinderen, een stigtelijk Voordigt geeven, en alle maanden door een Prys tot neerstigheid opwekken.

V.
En niemand en sal mogen eenige Kaarte of Monster uithangen, dan met sijn eigen hand gemaakt en geschreeven, en van die dingen die hem zyn toegelaaten om te leeren, en daar toe hy bequaam bevonden is, en dat om niemand te bedriegen en alle abuisen te verhoeden, op de straffe van twaalf guldens.

VI.
Ook sullen sy gehouden zyn, de bequaamste van de Schoolieren, zynde van de Gereformeerde Religie, te doen leeren de Vraagen in de Catechismus, die t'elkens op den Sondag in de Kerken verhandelt sullen worden, om aldaar publiquelijk van haar opgeseid te worden; maar de kleyne Kinderen sullen sy eerst leeren eenig  compendium of kort begrip van de Catechismus, en haar daar in oeffenen.

VII. 
Sy sullen ook op de Woensdag en Saturdagen de voorschreeve bequaamste Kinderen in het singen van Psalmen en over de Catechetische Vraagen en Antwoorden, soo oeffenen en prepareren, dat se meede in de Kerke geschiktelijk mogen singen, en in de particuliere Kerkelijke Catechisatie met meerder veerdigheid antwoorden; Ook sullen sy haar in de Schoole laaten leesen een Evangelist ofte Epistel.

VIII.
Geen Schoolmeesters sullen eenige ligtveerdige, superstiteuse en de Gereformeerde Religie nadeelige of contrarieerende Boeken mogen leeren, waar door de Jonkheid soude mogen werden gecorrumpeert, dan alleenelijk goede en profijelijke Boeken, met waarheid en eerbaarheid overeenkomende, (alles op arbitrale  correctie) gelijk in de geunieerde Provintien gebruikelijk is, waar van de Classen respective een Lyst sullen maaken, en aan de Schoolmeesters behandigen, welke ook door haare Gedeputeerden in de visitatien, neffens de Predicanten in loco, daar op gestadelijk sullen letten, of by de Schoolmeesters dit nagekoomen werd. En de Schoolmeesters, die contrarie sullen bevonden worden te doen, sullen daar over eerst ernstelijk worden vermaand, en daar na blijvende ongehoorsaam, gesuspendeert van haaren dienst en gagie, maa geleegentheid van saaken, en daar van gedaan hebben notificatie aan den Raad van Staate, of die het recht van collatie hebben, verder by deportement of andersints gedisponeert te worden, als men bevinden sal te behooren, waar op Wy willen dat strictelijk by de Magistraaten, Classis, Predikanten en Kerkenraaden respectivelijk sal worden gelet.

IX.
De Schoolmeesters sullen ook sorge draagen, dat de Schoolkinderen zynde van de Gereformeerde Religie, neerstig tot den publiquen Godsdienst koomen, en aldaar in goede ordre en attentie de Predikatien aanhooren, om daar van ondervraagt zynde, elk na sijn jaaren en capaciteit, reekenschap te konnen geven. En sullen de Predikanten, de Ouders, Voogden ende Vrienden, onder welkers opsigt de Schoolkinderen staan, yverig en gestaadelijk aanmaanen, om haare Kinderen deese ordre te onderwerpen.

X.
De discipline of straffe moet niet te sagt nog te wreed weesen, maar met een oogmerk van verbeeteringe, en discretie, na den aard, teerheyt en humeuren der Kinderen gemodereert, en dat alleenelijk volgens de ordinaire Schooldiscipline, met Roede en Plakke, correspondeerende met de Huysdiscipline van de Ouders, welke van de Predikanten by geleegentheid daar toe vermaand sullen worden: En sullen de Ouders haare Kinderen aan de Meesters soo overgeeven, om van deselve onderweesen, en weegens haare fauten gestraft te worden, sonder daar over ontsteltenisse te maaken.

XI.
De Schoolmeesters sullen niet toelaaten, dat de Paapsche Kinderen in de Schoole souden brengen eenige Paapsche Boeken, Roosekranssen, Beeldekens, Crucifixen, Schildereytjes, of iets diergelijken, of dat se de Gereformeerde Kinderen souden quellen, lasteren, verdoemen, ofte eenige Paperyen inplanten. En de Kinderen die hier inne teegens de vermaaninge van de Meesters souden willen voortgaan, sullen uit de Schoole geset worden.

XII.
Sy sullen oock sorge draagen, dat de Schoolkinderen haar niet en koomen te verloopen, of in de Schoolen, of als sy naar Huis gaan, in het misbruik van des Heeren heilige Naam, in vloeken, sweeren, lasteren, ontugtig spreeken, steelen, liegen, dobbelen, Kaartspelen, dat se malkanderen niet slaan, bynaamen geven, haare of haare Ouders ofte Vrienden fauten onderling niet verwyten, of eenige andere ongereegeltheid, oneerbaarheid, ontugtigheid en dertelheid, met te loopen speelen, tieren, gebaaren, vegten of roepen, en soo voorts tegen de zeedigheid ende Godzaaligheid strydende, te pleegen.

XIII.
Maar ter contrarien sullen vooral bevlytigen om de Kinderen in de vreese des Heeren en goede manieren allenthalven binnen en buiten de Schoolen te onderhouden, en dat se haar Ouders, Magistraaten, Predikanten, Meesters, en alle eerlijke Luiden, bysonder die in officie en staat zijn, behoorlijke eer en respect bewysen, waar inne de Schoolmeesters haar met een goed exempel sullen voorgaan.

XIV.
Daar combinatien zyn, sullen vooral de Schoolmeesters en Kosters gehouden zyn haare Predikanten in die Plaatsen te vergeselchappen, en ook het haare tot stigtinge der Gemeente by te brengen.

XV.
De Schoolmeesteren, Knegtkens ende Meiskens leerende, gaande en koomende ter Schoolen, sullen daar toe moeten hebben soodanige bequaame plaatsen, dat sy van malkanderen tot eerbare tugtigheid gescheiden moogen blyven, en geleerd worden. En die Jongens in de Kost houden en sullen geene Dogters daar by in hare Huisen mogen houden booven de neegen of tien jaren oud, en de andere by de Dogters geene Jongens boven de twaalf of dertien jaaren oud, op poene van ses guldens voor elk Kind, by den Schoolmeester te betaalen, boven arbitrale correctie.

III. CAPITTEL
Tractementen en Emolumenten.

I.
En om de voortschreeve Schoolmeesters is dit eerlijk en noodig werk te verwakkeren, soo sullen de Rentmeesters van de Geestelijke goederen, of daar se haare betaaling krygen, gehouden weesen aan haar de geassigneerde Tractementen van drie maanden tot drie maanden preciselijk te betaalen. Sy sullen ook van ieder Schoolier, de Schoole frequenteerende, ter maand tot Schoolgeld genieten, het geene, volgens de practyque en gewoonte, in de respective plaatsen nu gegeeven word, 't welk ook op sijnen tyd sonder teegenspreeken sal moeten werden betaald. En indien eenige Kinderen van haar Ouders ter Schoole besteed zynde, maar vier of vyf dagen te School gegaan hebbende, of t'huisbleeven, of elders Schoole gingen, sal daar voor nogtans moeten betaald worden de volle maand.

II.
Sullen daarenboven tot laste van de Dorpen daar se aangesteld zyn, genieten vrye bequaame Wooningen, en de baaten en profijten, soo van hett leeren van arme Kinderen, als van het luiden en begraaven der Dooden, (naamentlijk die Schoolmeesters en Kosters te gelijk zyn) daar toe van ouds staande, en vorders niet, ten waare op het selve by Ons hier bevoorens anders was gedisponeert. En sullen de Rentmeesters van de Quartieren, en de respective Magistraaten, de goede hand hebben te bieden, dat dit alles nagekoomen werde.

III.
Vorders sullen de Dorpen gehouden zyn (tot noodige onderwysinghe van de Jeugt) goede geleegene bequaame Schoolhuisen, en wat voorts daar toe gerequireert word, te bestellen, en te onderhouden: Indien de Regeerders vande Dorpen in deesen mochten blyven in gebreeke, soo sal den Raad van Staate daar in behoorlijk hebben te voorsien.

IIII. CAPITTEL
Wie geen School mogen houden.

I.
Alle geweesene Paapsche Schoolmeesters sullen haar onthouden van de jonge Jeugt te leeren en onderwysen, of eenigsints het Schoolmeesterampt te exerceeren in wat voor manieren het soude mogen zyn, op poene van contrarie doende voor de eerste reise te verbeuren de somme van vijftig guldens, voor de tweede reise honderd guldens, voor de derde op arbitrale correctie. By onvermogen van de Paapsche Schoolmeesters en Schoolmeesteressen, dit Ons Reglement overtreedende, sullen de Ouders, welkers Kinderen in ongepermitteerde Schoolen werden gevonden, gehouden zyn de voorsz. boeten, met de noodige kosten, te betaalen, ieder in solidum, mits den eenen betaalende den ander sal weesen bevryd.

II.
Wy verbieden ook expresselijk de Paapsche Schoolmeesteren, noch onder het gebied van de Generaliteit woonende, met de Kinderen uit soodanige Plaatsen na buiten te gaan, na Dorpen, Schoolen, Schuuren, of andersints buiten Onse gehoorsaamheid leggende, om daar de voorschreeve Kinderen te onderwysen, koomende  dan van de selve t'elkens wederom te rugge: En sullen deselve, welke sulks voortaan doen, terstond uit haare plaatsen werden geremoveert en arbitralijk gestraft, en meermaals doende, uit onse Landen gebannen.

III.
Insgelijken sullen geene Schoole mogen houden eenige Papen, Monniken, Mennoniten, Nonnen, Bagynen, Kloppen, Secretarissen, nog iemand anders, het zy Man of Vrouw, niet zynde van de waare Gereformeerde Religie, gequalificeert, bequaam en wettelijk toegelaaten, gelijk vooren, op poene in het voorgaande Articul gestatueert.

IV.
Wy en willen ook niet, dat eenige By- of Winkelschoolen, om te leeren leesen of schryven, sullen werden gehouden by de Pausgesinden of andere Secretarissen, Mans- of Vrouwspersoonen, in het privé, of publicq, by de Huisen of in de Schoolplaatsen, op Sondagen of Paapsche Heilige dagen, by avonden of ontyden, het zy in Nonnen of Bagynen Kloosteren, of particuliere Huisen, onder schyn van te leeren naaijen, breijen, spinnen, op instrumenten speelen, of andersints, op poene vooren gestatueert.

V.
En sullen de Hoofdofficieren en andere Officieren, aan wien de calange tot executie van dit Reglement competeert, specialijk daar op letten, dat de voorsz Articulen na behooren werden geëxecuteert. De Schouten, die volgens Reglementen, of andere Ordres, niet vermoogen aan haar trekken saaken, waar toe een boete van vyftig guldens en daar booven is gestatueert, sullen gehouden zyn, wanneer sy kennisse van eenige contraventien krygen, daar van kennisse te geeven aan de respective Hoofdofficieren, binnen den tyd van ses weeken, op poene van anders in deselve boeten te sullen vervallen, en sullen de gemelde Hoofdofficieren binnen ses weeken, na dat kennisse hebben bekoomen, gehouden zyn haare actie te institueeren en de boeten te vervolgen, by faute of nalaatenschap van het welke de actie gebooren sal weesen voor de Fiscaals.

VI.
De Rectors vande Latynsche Schoolen die ten platten Lande onder de Generaliteit gehooren, en alreede van Ons gereformeert en ingestelt zyn, of nog elders souden mogen ingesteld werden, sullen haar reguleeren en onderwerpen de Latijnsche Schoolordre der Steeden waar onder sy gehooren, en dat voor soo veel deselve de gelegentheid van haare Schoole bequaamelijk kan toegepast worden, sonder daar van te blyven in gebreeke, en sullen sy ook staan onder het opsigt van haare Magistraaten, de Classis, en de Predikanten in loco respective; op poene als hier vooren van de andere Schoolmeesters gesprooken is.

V. CAPITTEL
Het Kosterampt.

Aangaande het Kosterampt, het zy dat het by de Schoolmeesters of Kosters saamentlijk of apart bediend werd, moet insgelijken wel en na behooren waargenomen worden.

I.
Soo sullen sy dan de Kerke, en Kerkhof, Boeken, Stoelen, Banken, en alle de Gereedschap de Kerke toebehoorende, wel bewaaren en gaade slaan, de Kerke ten allen drie maanden, of soo dikwils het sal noodig weesen, uitkeeren, Banken, Wanden, Predikstoel, wel reinigen, op het open- en toedoen der Kerke ter regter tyd passen, en alle insolentien en disordre, die in of omtrent de Kerke mogten geschieden, weeren en beletten.

II.
Ook sullen sy op het Uurwerk wel passen, het selve behoorlijk stellen, smeeren, en ter regten tyd slaan laaten, de onagtsaame en ongehoorsaame sullen hier over van de Regeerders der Plaatsen worden aangesprooken, welke de soodanige ook sullen mogen onthouden de baaten en profijten daar toe staande.

III.
Op de Predikdagen sullen sy haar sonder consent niet absenteeren, in tyds tot den Godsdienst alles besorgen wat haar te doen staat; de Klokken ter behoorlijker en gewoonelijker tyd (vermeidende alle superstitieuse abusen, gelijk meede op andere dagen) luiden; het geene tot de bedieninge der heilige Sacramenten noodig is in tyds besorgen, en voort van haare Predikanten van tyd tot tyd verwagten en verneemen, of iets anders aangaande den dienst en Kerke by haar te doen soude staan; insgelijken sullen sy geduurende Consistoriale, Classicale en andere Kerkelijke Vergaderingen, neerstig oppassen, en getrouwelijk verrichten het geene haar van deselve belastet word.

IV.
Eindelijk sullen de Schoolmeesters en Kosters, hare Magistraaten, Predikanten, Kerkenraaden, en de Classis respective, onder welkers opsigt sy staan, in allen voorvallen, soo in deesen niet punctueelijk mochte weesen geëxpresseert, gehoorsaamen, alles op poene van suspensie, of deportement teegens de ongehoorsaamen, naar geleegentheid van saaken, als vooren.

De breuken en boeten in desen vermeld, sullen voor een derdendeel ten profijte van den Officier, een derdendeel voor den Aanbrenger, en een derdendeel voor den Diaconie Armen in loco bekeert en betaald worden.

Behoudende haar Hoogh Mog. t'allen tyden aan haar de interpretatie, vermeerderinge en verminderinge van dit Reglement t'haarder discretie en goedvinden, naar geleegentheid van tyden en saaken.

Aldus gamplieert gedaan en gearresteerd ter Vergaderinge van de hooggemelde Staaten Generaal, in 's Gravenhage, op den 31 Maart 1725. Was geparapheert, E.G. Taats van Amerongen, vt. 
Onder stond, Ter ordonnantie van deselve, Geteekent, F. Fagel.
Zynde op het spatium gedrukt het Cachet der selver Heeren Staaten in rooden Wassche.

© 2001 Herman de Wit, Maarssen
Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net