Algemeen Rijksarchief Den Haag, Cornelis Cau, 'Groot-placaetboek, vervattende de placaten, ordonnantien ende
edicten van de Staten Generaal der Verenigde Nederlanden ....[etc]', deel 2 (Den Haag 1664),
kolommen 2409-2418, bibliotheeksignatuur H 21 D-2.

Zie ook de renovatie in  1658/1680 van de reglement.
In 1725 werd een nieuw schoolreglement uitgebracht, gebaseerd op deze versie.

School-Reglement, inde Steden, ende ten platten Lande inde Heerlickheden ende Dorpen staende onder de Generaliteyt. In date den 3 Mey 1655.

De Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, Allen den geenen die desen sullen sien ofte hooren lesen, Saluyt. DOEN TE WETEN, Alsoo het stuck vande Scholen ende School-meesteren eene saecke is van alsulcken ghewichte, dat in alle wel-gestelde Gewesten van Brabandt, onder de ghehoorsaemheyt van desen Staet staende, daer op sonderlinge ordre ende opsichte dient ghestelt te worden, ten eynde de Kinderen (wesende het zaet daer uyt alle geschicktheyt in de Kercke ende Republijcque te verwachten is) in de Christelijcke Gereformeerde Religie, vreese des Heeren, ende alle sedigheyt ende gehoorsaemheyt, midtsgaders in geleertheyt, goede konsten, elck na sijn ghelegentheyt ende bequamheyt, mogen opgevoedt ende opgetogen werden, tot Godes eere, welstant der Kercken, ende 't gemeene beste, ende tot troost ende welbehagen van eenen yegelijck in 't generael ende particulier, die de vruchten daer van te verwachten hebben, ende ghenieten sullen by de Naekomelingen. SOO IST, dat haer Ho: Mo: dit ernstelijck in bedencken genomen, ende dien aengaende by forme van een Reglement gekeurt, geordonneert ende gestatueert hebben, keuren, ordonneren ende statueren by desen de Poincten ende Articulen hier en na volgende in alle Steden, Vryheden, Heerlijckheden, Dorpen ende Vlecken, onder 't resort vande Generaliteyt ghehoorende, ponctuelijck achtervolght, naegekomen ende gepractiseert worden.

I.  CAPITTEL
Vande qualiteyten ende bequamheyt der School-meesters.

I.
Inden eersten, dat niemandt wie hy zy, Man ofte Vrouw, hem en sal vervorderen eenige Schoole te houden, om de Kinderen Duytsch, Françoys of eenige andere Spraecke, Cyferen, Reeckenen of Schryven te leeren, ten zy de selve (nae behoorlijck ondersoeck ofte examinatie) eerst by den Raedt van State, ofte andere, recht daer toe hebbende, daer van Acte verkregen hebben, op pene te verbeuren voor de eerste Maent hondert guldens, voor de tweede Maent twee hondert guldens, ende voor de derde Maent drie hondert guldens, ende arbitrale correctie waer op de Hooft-Officiers, ende de Officiers ten Platten Lande sullen hebben te letten.

II.
Die geene welcke by Commissie als vooren tot Schoolmeesters, Kosters, Voorsangers, Voorlesers, worden aengestelt, sullen alvoorens sy in de bedieninge treden, moeten werden geexamineert noopende hare beqaemheyt door de Classe, of Gedeputeerde vande Classe, waer onder de Plaetsen, daer sy aengestelt sullen werden respective zijn resorteerende, ende genoeghsame qualificatie gebleecken zijnde by den Classe, ofter der selver Gedeputeerde werde gheinstalleert: Edoch niet bequam zijnde, sal den wel-ghemelten Raedt van State, ofte andere daer toe recht hebbende,een ander bequam Persoon werde gesurrogeert.

III.
Welcke bequamheyt onder anderen daer inne bestaet, datse niet alleen alle gedruckte Boecken, ende geschreven Brieven promptelijck lesen, een goede handt schrijven, de Psalmen Davids bequamelijck konnen singen, ter nootdruft Reeckenen, maar oock vroome Godtsalige Lieden zijn, inde fondamenten vande Christelijcke Gereformeerde Religie wel ervaren, om de selve de Discipelen te konnen doceren, ende daer inne onderwysen, zijnde met hare Huysvrouwen Ledematen vande Gereformeerde Kercke, hebbende een welgeschickte Familie, ende een goede metode om de Jeucht ten spoedighsten met een getrouwe neerstigheyt te konnen leeren.

IIII.
De albereets aengestelde  Schoolmeesters ende alle die in 't toekomende aangestelt worden, sullen gehouden wesen te teeckenen de Confessie ende Catechismus, volgens de practijcque doorgaens in de Provincien respective sedert den Jare 1619 gebruyckelijck: Ende indien yemant sulcx (meermaels daer over vermaent zijnde) mochte weygeren te doen, sullen de selve worden gheremoveert, ende andere in haere plaetse by Commissie als vooren gesurrogeert.

V.
Ende op dat de Schoolmeesters hare aenbevolen bedieningen te beter ende onverhindert mogen waernemen, soo sullen sy noch hare Familie geensints mogen Tappen, gelagen setten, gemeene Middelen pachten binnen ofte buyten hare Plaetsen, noch buyten hare Plaetse mogen collecteren, noch eenige Politijcque Officien bedienen, incompatibel met het School-ampt, of Neeringe ende hanteeringe doen, waer door de jonge Jeucht in 't leeren ende goede manieren eenighsints verhindert, ofte de Kercke ontsticht mochte werden.

VI.
Hare diensten moeten niet door andere, maer door haer selfs waer genomen werden, ende daeromme sullen haer niet mogen behelpen met Onder-Meesteren, ten ware by Sieckte, ofte eenig andere noodige affairen, ofte oock in groote plaetsen, daer eenen alleen niet wel alle de Kinderen souden konnen waer nemen; Doch het selve sal niet gheschieden sonder kennisse ende toestemminge vande Magistraten ende Kercken-Raeden, ofte Predicant en respective daer sulcks van noode sal zijn: Ende mits dat de selfde Onder-Meesters oock genoeghsaem daer toe zijn gequalificeert, ende haer nae dit Reglement reguleren, soo veel het haer aengaet, ten opsichte vande Kinderen te leeren, ende inde Religie te Catechiseren, met den aenkleven van dien.

II. CAPITTEL
Van 't School houden.

I.
De scholen sullen 's morgens met het Morgen-Gebedt, ende 's Avondts met het Avond-Gebedt geeyndight worden, ende duyren van des morgens ten achten, tot elf uyren, ende des achter-middaghs van een tot vier uyren, soo wel des Somers als des Winters, alwaer 't oock datter weynigh Kinderen quamen; Sullen oock de Schoolmeesteren letten, of alle hare Scholieren inde Schole tegenwoordigh zijn, ende soo niet, vernemen naer de oorsaecke van haer afwesen, ende dan voorts naer bevindinghe handelen.

II.
Sy sullen oock aen hare School-kinderen twee halve dagen inde Weecke, te weten Woensdach en Saterdach na de middach, ende twee Weecken in't geheele Jaer tot Speel-dagen ende Vacantien mogen geven, ende niet meer, immers nimmer meer op Paepsche Feest-dagen.

III.
De School-meesters sullen oock de Kinderen van jonghs af, elck nae sijn begrijp en jaren, metten eersten neffens het lesen, doen leeren het Vader Onse, de twaelf Articulen des Geloofs, de thien Geboden, het Morgen ende Avont Gebedt, mitsgaders het Gebedt voor ende nae den Eten.

IIII.
Ondertusschen sullen sy oock de Kinderen, als sy ter redelijckheyt konnen lesen, dagelijcks met alle neerstigheyt fundamentelick leeren schryven alle veerthien dagen, ofte alle Maenden, nae de veelheyt der School-kinderen, een stichtelijck Voordicht gheven, ende alle Maenden door een prijs tot neerstigheyt op wecken.

V.
Ende niemant en sal mogen eenige Caerte ofte Monster uythangen, dan met sijn eygen hant gemaeckt ende geschreven, ende van die dingen die hem zijn toegelaten om te leeren, ende daer toe hy bequaem bevonden is, ende dat om niemandt te bedriegen, ende alle abusen te verhoeden, op de straffe van twaelf guldens.

VI.
Oock sullen sy ghehouden zijn de bequaemste vande Scholieren, zijnde vande Gereformeerde Religie, te doen leeren de Vragen inde Catechismus, die t'elckens op den Sondach inde Kercke verhandelt sullen werden, om aldaer publijckelick van haer opgeseyt te worden; Maer de kleyne kinderen sullen sy eerst leeren eenich compendium ofte kort begrijp vande Catechismus, ende haer daer in oeffenen.

VII.
Sy sullen oock op de Woensdagen ende Saterdagen de voorsz bequaemste Kinderen in't singen van Psalmen, ende over de Catechetische Vragen ende Antwoorden, so oeffenen ende prepareren, datse mede inde Kercke gheschicktelijck mogen singen, ende inde particuliere Kerckelijcke Catechisatie met meerder veerdigheyt antwoorden; oock sullen sy haer inde Schoole laten lesen een Evangelist oft Epistel.

VIII.
Geen Schoolmeesters sullen eenige lichtveerdige, superstiteuse, ende de Gereformeerde Religie nadeelige of contrarierende Boecken mogen leeren, waer door de Jonckheyt soude mogen werden ghecorrumpeert, dan alleenelijck goede ende profytelijcke Boecken, met waerheyt ende eerbaerheyt over een komende, (alles op arbitrale correctie) ghelijck inde Geunieerde Provintien ghebruyckelijck is, waer van de Classe respective een Lyste sullen maecken, ende aende Schoolmeesters behandigen, welcke oock door hare Gedeputeerde inde visitatien, neffens de Predicanten, in loco, daer op ghestadelick sullen letten, of by de Schoolmeesters dit na gekomen wert. Ende de Schoolmeesters die contrarie sullen bevonden worden te doen, sullen daer over eerst ernstelijck worden vermaent, ende daer nae blijvende ongehoorsaem, gesuspendeert van haren dienst ende gagie, mae gelegentheyt van saecken, ende daer van ghedaen hebbende notificatie aenden Raedt van State, of die het recht van collatie hebben, vorder by deportement ofte andersints ghedisponeert te worden als men bevinden sal te behooren, waer op wy willen dat strictelijck by de Magistraten, Classis, Predicanten ende Kercken-Raden respectivelijck sal worden gelet.

IX.
De School-meesters sullen oock sorge drage, dat de School-kinderen zijnde vande Gereformeerde Religie, neerstigh tot den publijcquen Godtsdienst komen, ende aldaer in goede ordre ende attentie de Predicatien aenhooren, om daer van ondervraecht zijnde, elck na syne jaren ende capaciteyt reeckenschap te konnen geven. Ende sullen de Predicanten, de Ouders, Voochden ende Vrienden, onder welckers opsicht de Schoolkinderen staen, yverigh ende gestadelijck aenmaenen, om hare Kinderen dese ordre te onderwerpen.

X.
De discipline ofte straffe moet niet te sachts noch te wreet wesen, maer met een ooghmerck van verbeteringe, ende discretie, nae de aerdt, teerheyt ende humeuren der kinderen gemodereert, ende dat alleenelijck volgens de ordinare School-discipline, met Roede en Placke, corresponderende met de Huys-discipline van d'Ouders, welcke vande Predicanten by gelegentheyt daer toe vermaent sullen worden: Ende sullen de Ouders hare Kinderen aende Meesters soo over geven, om van de selve onderwesen, ende wegens haere fauten gestraft te worden, sonder daer over ontsteltenisse te maecken.

XI.
De Schoolmeesters sullen niet toe laten, dat de Paepsche Kinderen in de Schole souden brengen eenige Paepsche Boecken, Roose-Kransen, Beeldekens, Crucifixen, Schildereytjes, of yets diergelijcken, of datse de Gereformeerde kinderen souden quellen, lasteren, verdoemen, ofte eenige Paperyen in planten. Ende de kinderen die hier inne tegen de vermaninge vande Meesters souden willen voortgaen, sullen uyt de Schoole gheset worden.

XII.
Sy sullen oock sorge dragen, dat de Schoolkinderen haer niet en komen te verloopen, of in de Schoolen, of als sy naer Huys gaen, in 't misbruyck van des Heeren heylige naem, in vloecken, sweeren, lasteren, ontuchtigh spreecken, steelen, liegen, dobbelen, Kaertspelen, datse malkanderen niet slaen, by-namen geven, haer, ofte haere Ouders ofte Vrienden fauten onderlingh niet verwyten, ofte eenige andere ongeregeltheyt, oneerbaerheyt, ontuchtigheyt ende dertelheyt, met te loopen speelen, tieren, gebaeren, vechten ofte roepen, ende soo voortsz tegen de sedigheyt ende Godtsaligheyt strydende, en plegen.

XIII.
Maer ter contrarien sullen voor al bevlytigen om de kinderen inde vreese des Heeren ende goede manieren allenthalven binnen ende buyten de Schoolen te onderhouden, ende datse haer Ouders, Magistraten, Predicanten, Meesters, ende alle eerlijcke Luyden, besonder die in Officie ende Staet zijn, behoorlijck eer ende respect bewysen, waer inne de Schoolmeesters haer met een goet exempel sullen voor gaen.

XIIII.
Daer combinatien zijn, sullen voor al de Schoolmeesters ende Kosters gehouden zijn hare Predicanten in die Plaetsen te vergeselchappen, ende oock het hare tot stichtinge der Gemeente by te brengen.

XV.
De Schoolmeesteren Knechtkens ende Meyskens leerende, gaende ende komende ter Schoolen, sullen daer toe moeten hebben soodanige bequame Plaetsen, datse van malkanderen tot eerbare tuchtigheyt gescheyden mogen blyven, ende geleert worden. Ende die Jongens in de Kost houden, en sullen geene Dochters daer by in hare Huysen mogen houden boven de negen ofte tien jaren oudt, ende d'andere by de Dochters geene Jongens boven de twaelf of derthien jaren oudt, op peyne van ses guldens voor elck Kint, by den Schoolmeester te betalen, boven de arbitrale correctie.

III. CAPITTEL
Tractementen en Emolumenten.

I.
Ende om de voortsz School-meesters is dit eerlijck ende noodich werck te verwackeren, soo sullen de Rentmeesters vande Geestelijcke goederen, ofte daerse haer betalinge krygen, gehouden wesen aen haer de geassigneerde Tractementen van drie Maenden tot drie Maenden preciselijck te betalen. Sy sullen oock van yeder Scholier de Schole frequenterende, ter Maent tot School-gelt genieten, 't gene, volgens de practijcke ende gewoonte, inde respective plaetsen nu gegeven wort, 't welcke oock op synen tijdt sonder tegenspreecken sal moeten werden betaelt. Ende indien eenige kinderen van haer Ouders ter Schole besteedt zijnde, maer vier of vijf dagen t'school gegaen hebbende, of t'huys bleven, ofte elders schole gingen, sal daer voor nochtans moeten betaelt worden de volle Maent.

II.
Sullen daer en boven tot laste vande Dorpen daerse aengestelt zijn, ghenieten vrye bequame Wooningen, ende de baten ende profyten, soo van 't leeren van Arme Kinderen, als van het luyden ende begraven der Dooden, (namentlijck die Schoolmeesters ende Kosters te gelijck zijn) daer toe van outs staende, ende vorder niet, ten ware op het selve by ons hier bevorens anders was gedisponeert. Ende sullen de Rentmeesters vande Quartieren, ende de respective Magistraten, de goede handt hebben te bieden, dat dit alles nagekomen werde.

III.
Vorders sullen de Dorpen gehouden zijn (tot noodige onderwysinghe van de Jeucht) goede ghelegene bequame Schoolhuysen, ende wat voorts daer toe gherequireert wort, te bestellen, ende te onderhouden. Indien de Regeerders vande Dorpen in desen mochten blyven in ghebreecke, soo sal den Raedt van State daer inne behoorlick hebben te versien.

IV. CAPITTEL
Wie geen School mogen houden.

I.
Alle gewesene Paepsche School-meesters sullen haer onthouden vande jonge Jeucht te leeren ende onderwysen, ofte eenighsints het Schoolmeester-Ampt te exerceren in wat voor manieren het soude mogen zijn, op peyne van contrarie doende voor de eerste reyse te verbeuren de somme van vijftigh guldens, voor de tweede reyse hondert guldens, voor de derde op arbitrale correctie.

II.
Wy verbieden expresselijck de Paepsche School-meesteren, noch onder 't ghebiedt vande Generaliteyt woonende, met de Kinderen uyt soodanige plaetsen nae buyten te gaen, nae Dorpen, Schoolen, Schuyren, of andersints buyten Onse ghehoorsaemheyt leggende, om daer de voorsz Kinderen te onderwysen, komende dan van de selve t'elckens wederom te rugge. Ende sullen de selve, welcke sulcks voortaen doen, terstont uyt hare plaetsen werden geremoveert, ende arbitralijck gestraft, ende meermaels doende, uyt onse Landen gebannen.

III.
Insgelijcken sullen gene Schole mogen houden eenige Papen, Monnicken, Mennoniten, Nonnen, Bagynen, Kloppen, Secretarisen, noch yemant anders, 't zy Man ofte Vrouwe, niet zijnde vande ware Gereformeerde Religie, ghequalificeert, bequam ende wettelick toegelaten, gelijck vooren, op pene in't voorgaende Articul gestatueert.

IIII.
Wyen willen oock niet, dat eenige by ofte Winckel-schoolen, om te leeren lesen ofte schryven, sullen worden gehouden by de Pausgesinden ofte andere Secretarissen, Mans ofte Vrouws-Persoonen, in't privé ofte publijcq by de Huysen, ofte inde School-plaetsen, op Sondagen ofte Paepsche Heylige dagen, by avonden ofte ontyden, 't zy in Nonne ofte Bagynen Kloosteren, ofte particuliere Huysen, onder schijn van te leeren Nayen, Breyen, Spinnen, op Instrumenten spelen, of andersints, op pene vooren gestatueert.

V.
De Rectors vande Latijnsche Schoolen die ten Platten Lande onder de Generaliteyt ghehooren, ende alreede van Ons gereformeert ende ingestelt zijn, ofte noch elders souden mogen ingestelt werden, sullen haer reguleren ende onderwerpen de Latijnsche School-ordre der Steden waer onder sy ghehooren, ende dat voor soo veel de selfde de gelegentheyt van hare Schole bequamelijck kan toe gepast worden, sonder daer van te blyven in ghebreecke, ende sullen sy oock staen onder het opsicht van hare Magistraten, de Classis, ende de Predicanten in loco respective; op pene als hier voorens vande andere Schoolmeesters gesproocken is.

V. CAPITTEL
Koster-Ampt.

Aengaende het Koster-Ampt, 'tzy dat het by de School-meesters oft Kosters samentlijck, ofte apart bedient wert, moet insgelijcken wel ende na behooren waer genomen werden.

I.
Soo sullen sy dan de Kercke, ende Kercke-hoff, Boecken, Stoelen, Bancken, ende alle de gereetschap de Kercke toebehoorende, wel bewaren ende gade slaen, de Kercke ten allen drie Maenden, of soo dickwils het sal noodigh wesen, uytkeeren, Bancken, Wanden, Predickstoel, wel reynigen, op het open ende toedoen der Kercke ter rechter tijdt passen, ende alle insolentien ende disordre, die in ofte ontrent de Kercke mochten geschieden, weeren ende beletten.

II.
Oock sullen sy op 't Uyrwerck wel passen, 't selve behoorlijck stellen, smeeren, ende ter rechten tijdt slaen laten, de onachtsame ende ongehoorsame sullen hier over vande Regeerders der Plaetsen worden aengesproocken, welcke de soodanige oock sullen mogen onthouden de baten ende profyten daer toe staende.

III.
Op de Predick-dagen sullen sy haer sonder consent niet absenteren, in tijdts tot den Godts-dienst alles besorgen wat haer te doen staet. De Klocken ter behoorlijcker ende ghewoonelijcken tijdt (vermeydende alle superstitieuse abusen, ghelijck mede op andere dagen) luyden. 't Gene tot de bedieninge der Heylige Sacramenten noodich is, in tijdts besorgen, ende voort van hare Predicanten van tijdt tot tijdt verwachten ende vernemen, of yet anders aengaende den dienst en Kercke by haer te doen soude staen: Insgelijcken sullen sy gheduyrende de Consistoriale, Classicale ende andere Kerckelijcke Vergaderingen, neerstich op passen, ende getrouwelick verrichten het geene haer vande selve belastet wort.

IIII.
Eyndelijck sullen de Schoolmeesters ende Kosters, hare Magistraten, Predicanten, Kercken-Raden, ende de Classis respective onder welckers opsicht sy staen, in allen voorvallen, soo in desen niet punctuelijck mochte wesen gheexpresseert, gehoorsamen, alles op pene van suspensie, ofte deportement tegens de ongehoorsame, nae gelegentheyt van saecken, als vooren.

De breucken ende boeten in desen vermelt, sullen voor een derdendeel ten profyte vanden Officier, een derdendeel voor den Aenbrenger, ende een derdendeel voor den Diacony Armen in loco bekeert ende betaelt werden.

Behoudende haer Hoogh Mogende t'allen tyden aen haer d'interpretatie, vermeerderinge ende verminderinge van dit Reglement t'haerder discretie ende goetvinden, naer gelegentheyt van tyden ende saecken.

Aldus ghedaen ende gearresteert ter Vergaderinge vande hoog-gemelte Staten Generael, in 's Graven-Hage, op den derden May 1655. Was geparapheert, W. Ripperda, ^vt
Onder stont, Ter Ordonnantie vande selve, Geteeckent, N. Ruysch.
Zijnde op't spatium gedruckt het Cachet der selver Heeren Staten in rooden Wassche.

© 2001 Herman de Wit, Maarssen
Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net