Keurboeken uit Limburg (B)

Keurboeken uit Limburg (B)

Hasselt - 1716 (II)

Bewerkt door Mathieu Vandenbosch

POLITIKE  ORDONANTIEN, RECESSEN ENDE VERDRAEGHEN,
DOOR DE HEEREN HOOGHEN OFFICIER, BORGEMEESTERS,
GESWOOREN ENDE RAEDT DER STADT HASSELT.

Wy den officier, borghemeesters, gesworens ende raedt der stadt Hasselt, bevindende dat, niet teghenstaende menighvuldighe publicatien onser ordonantien ende recessen in materie van policye
( waer inne aen onse magistraeet van aude tyden volle jurisdictie vergunt is, ter exclusie van alle andere richters ) daegelycks, op pretext van ignorantie, daer tegens misdaen wordt, tot groot achterdeel ende onderganck onser ingesetene ende gemeynte, hebben raedsaem gevonden alle meest dienelycke vorige gepubliceerde recessen uyt onse ordonantie-boeken te extraheren, modereren, eenighe nieuwelycks te recesseren, alle in betaemelycke orden te stellen, te doen drucken, ende publiceren, op dat alle ende idere onse borgers ende inwoonders geene de minste ignorantie daer over en konnen pretenderen, ordonerende oversulcks aen alle ende igelycke onse ingeseten borgers, ende andere, wie het sal kunnen raeken, sigh aen dese naervolgende puncten van ordonantien te conformeren, ende de selve stricktelyck naer te komen, op de amenden ende straffen aldaer ghestelt, ofte arbitrailyck te reguleren.
Aldus verdraghen op het stadt-huys, den 9 januarii 1716.
Quod attestor, G. van WEDDINGEN, secret. der stadt Hasselt, de mandato D.D.

Alle personen die sigh binnen onse stadt Hasselt willen begeven met vaste en permanente wooninge, sullen gehauden syn het borgerschap, ofte poorterschap te versoecken ende verkrygen van de borgemeesters, gesworen ende raedt, binnen den termyn van twee maenden, ende daer voor betaelen twintigh guldens Brabants, ende sullen alle de naemen der borghers door onsen secretaris neerstelyck geregistreert worden.
Niemandt en sal het borgerschap gheadmitteert worden, ofte ingheschreven, ten sy hy wettighe attestatien voorbringht van syne plaetse ofte residentie, bewijs doet van syn goet ende eerlyck comportement, ende dat hy bekent maeke een eerlyck handt-werck ofte andere levens middelen waermede hy, buyten belastinghe van andere borghers ende arme taefel kan subsisteren.
Naer bewys van voorsz. puncten, sal den pretendent tot het borgerschap doen den auden ende gewoonelycken eedt, naer luydt stads privilegien, artikel 74, ende sal 't borgerrecht verloren worden wanneer iemandt, twee jaeren achtervolgens, met syne familie buyten stadt gewoont heeft.
Alle borgers sullen twee maenden naer het verkregen borgerschap, op eene amende van dry gaudt guldens, gehauden syn, naer vorighe permissie van borghemeesters ende magistraet, sigh te laeten aenteeckenen in een der twelff ambachten naer hunnen keus, door onsen secretaris, welcken des ingeschrevens naeme in de lyste der respectiven twelfman oock sal schryven, ende alle lysten der twelfmannen jaerlycks, voor keurdagh, neerstelyck oversien, ende conform maeken aen de lysten die op 't stathuys sullen blyven; ende den nieuwen borger, is 't saecken hy eenig ambacht handtplichtigt, en sal onder geen ander meugen geschreven worden. Ordonerende voorders aen alle meesters ende regenten der caemeren, ende andere stadts officiers, van niemant tot de caemers, ofte ander borgerlyck voordeel te admitteren, voor, ende al eer hun sal blycken dat den pretendent het borgerschap verkregen heeft, ende onder eenigh der voorsz. twelf geschreven is, op pene van nulliteyt ende eene amende van dry gaudt guldens.
Al eer iemandt eenigh van onse goede ambachten in onse stadt sal meugen exerceren, t'welck hy niet ghekocht en heeft, ofte van syne voorauders successivelyck verkreghen, sal hy het selven recht moeten coopen ( is t'saecken t'selven coopbaer is ) ende daer voor betaelen aen de meesters der respective ambachten, de ordinarissche rechten, ende voorders aen alles voldoen; volgens de wettige privilegien ende statuyten van ider respectief ambacht; sullend oock volstaen met de helft der rechten wie d'ambachten maer voor hun leven begeeren te coopen.
De meesters der ambachten en sullen niet meughen eenigh ambachts recht vercoopen, ten sy met advies der H.H. borgemeesters, ende ter presentie, consent, ende overstaen van de H.H. respective twelf-man ende gouverneur, ende naer dat aen hun sal gebleken syn, dat den pretendent het borgerschap verkregen, cautie gestelt, ende alles volbracht heeft, t'welck, volghens onse privilegien artikel 71 ende andere ordonantien, tot conservatie der arm taefel, versocht wort, op eene amende tegens voorsz. meesters ofte vercoopers, van ses gaudt guldens, ende nulliteyt des coop.
De penningen voorts-komende van den vercoop der ambachten, als oock alle andere ambachts in-comsten, sullen geimployeert worden tot onderhaudt der autaeren, brandt-eemers ende andere noodtsaeckelyckheden der respectieve ambachten; by faute van dien, sullen overgetelt worden in handen van den bauw-meester, om te dienen tot stads noodsaeckelyckheden, sonder dat het sal toegelaeten syn de selve te verslempen, ofte te verdrincken onder de ambachts gesellen, ende sal, alle jaer, ten laesten twee weken voor de magistrale renovatie, pertinente rekeninge van voorsz. inkomsten moeten gepresenteert worden aen de H.H. borgemeesters, ende respective twelfman, ende gouverneur der ambachten.
Alsoo de heylige sondaeghen ende feest-daegen behooren in alle heyligheyt, met een onergerlyck leven, gheviert ende ghecelebreert te worden, wordt expresselyck verboden aen alle herbergiers ende borgers, dat niemant, op deselve daeghen, ten tyde van den gewoonelycken goddelycken dienst, in brandewyn ofte bier herbergen en sal meughen in-gelaeten oft gheleden worden, ofte sigh en sal laten vinden, nochte oock op eenighe andere daeghen, naer 8 uren savonts, in den winter, ende 9 uren, in den somer, op eene amende van eenen goudt gulden voor idere contraventie, soo ten laste der tappers als drinkers, onverhindert de swaere straffen ende amenden teghens voorsz. delinquenten gestelt by die princelycke mandaeten van de jaeren 1589, 1686 ende 1712. Ordonnerende voorders aen alle onse borgers ende ondersaeten sigh op voorsz. sondaegen ende feest-daegen te onthauden van alle slaevelycke wercken, ende sigh te conformeren aen de princelycke ordonnantie, t'welck tot kennisse van een ider hier by-gevoegt is.
(Volgt het mandement van Joseph-Clemens van Beyeren, van den 13 oktober 1713.)
Verbiedende voorders dat geene backers, ten selven daeghe, naer sonnen opganck, en sullen meughen eenighderhande broodt backen, dat geene craemen noch winckels, oock geene ryfelaers noch dobbelaers, ten selven daghe, en sullen meughen opgestelt ofte geleden worden; gelyck oock geenderhande quack-salvers, sanghers ofte andere landt-loopers en sullen sigh op hunne tonneelen vertoonen, ofte publieckelyck ageren ofte vercoopen. Ende dat men gheduerende de sermoonen ofte anderen goddelycken dienst, tot s'namiddaghs ten 5 uren, gheen gelaghen en sal meughen setten, op amende ofte straffe voorschreven.
Bevindende oock dat, niettegenstaende den catechismus ofte christelycke leeringhen, welcke door de geestelyckheyt deser stadt in onse parochiale kercke met grooten iver geexerceert wordt, nochtans vele kinders, dochters ende jonghe ghesellen, ten tyde der selve, op die publieke straeten syn spelende ende tuysschende met groot gerucht ende schandael, ordoneren wel expresselyck aen alle ouders, borgers ende inghesetenen deser stadt dat sy voortaen hunne kinders ( welcke in geene particuliere scholen en gaen ) sullen praemen naer geseyde catechismus ende christelycke leeringen in onse parochie te gaen; ende soo, in toecomende, eenige kinders, groote oft kleyne, ten tyde der selve catechismus, bevonden worden op publieke straeten te tuysschen, spelen, schreeuwen ende gerucht te maecken, sullen voor ider reyse, onvergiffelyck verbeuren eene amende van eenen goldt gulden, sullende de ouders voor hunne kinders, ende meesters ofte meesterssen voor hunne onderdaenen, sonder eenighe remissie, responsabel syn, ende indien eenighe contraventeurs bevonden wierden, welcke niet machtigh en waeren de voorsz. amende te betaelen, sullen in stede van dien, de kinders te water ende te broodt gevanckelyck ghestelt worden. Ordonerende aen onse stadt-boden van op voorsz. kinders particulierlyck te letten, ende van de gene welcke sy, ten tyde voorsz. achter straeten sullen vinden, de hoeden af te nemen.
Naer menighvuldige klachten van onse borgerye over de excessive dagh-hueren ofte loon, ende ongeregeltheden, welcke door de arbeyders ofte ambachts-luyden onser stadt gepractiseert worden, waer door onse ingesetene schroomen eenighe bauwer ofte noodighe reparatien te aenveerden; naer examinatie der reglementen ende observantien van andere naburighe steden, wy hebben goedt gevonden te ordoneren ende reguleren dese daervolgende puncten, welcke wy in onse stadt begeren onderhauden te worden, ordonerende aen alle en idere onse borgers ende ingesetene sigh aen die selve te confirmeren, op pene van arbitraerlyck geamendeert ofte gestraft te worden.
Den meester timmerman, meester schryne-wercker, meester schalien-decker ende meester metselaer, sal, daeghs, voor synen loon, op synen kost, genieten, acht-en-twintich stuyvers Brabants, ofte dry-en-twintich stuyvers ende dry potten half en half bier, ter keuse van den aennemer.
Ende alsoo, van aude tyden, volgens onse reces boecken de meester knechten altydt twee stuyvers weinigher hebben gewonnen als de meesters, sullen de meester-knechten van timmerman, schryne-wercker, schaliendecker ende metselaer, s'daeghs op hunnen kost, winnen ses-en-twintich stuyvers, ofte een-en-twintich stuyvers ende dry potten half en half bier, ter keuse vanden aennemer.
De kalckdraeghers ende steen-draeghers van den metselaer sullen, 'sdaeghs, winnen, op hunnen kost, twintigh stuyvers, ofte vyfthien stuyvers, ende dry potten half bier, ter keuse van den aennemer.
De kalck-draeghers, schalien-draegers ofte leerknechten van den schalie-decker, sullen, s'daeghs, op hunnen kost, winnen derthien stuyvers, ofte acht stuyvers ende dry potten half bier, ter keuse als boven.
De schalien-deckers, timmermans, enz., ende hunne respective knechten sullen respectivelyck, naer proportie, dobbelen loon verdienen ( uytgenomen het bier ) als wanneer sy op thorens sullen arbeyden.
Den meester-leemplacker sal, s'daeghs, op syen kost, winnen twintigh stuyvers, ende den ditto leer-knecht ofte leem-draegher, neghen stuyvers ende vier potten bier voor hun beyde als boven: ofte sal ditto leemplacker t'samen met synen knecht sigh moeten contenteren, sonder bier, voor ses-en-dertigh stuyvers, alles ten keuse des aennemers.
De saghers sullen, s'daeghs, op hunnen kost, winnen vyf-en-twintigh stuyvers ofte twintigh stuyvers ende dry potten half bier, ten keuse als boven.
Alle meesters, van wat ambacht het soude mogen wesen, sullen gehauden syn sigh te versien ofte naer hun werck mede te bringen alle instrumenten, als winden, leeren, vys-blocken ende voorts alle andere, hoedanigh de selve syn, tot het aengenomen werck noodigh, sonder voor het gebruyck der geseyde instrumenten iet te kunnen pretenderen, buyten hunnen gereguleerden loon.
Den aennemer sal de keus hebben van aen alle voorsz. ambachtsluyden te gheven den loon hier boven gereguleert, ofte van de selve in synen kost te nemen, mits gevende de helfscheyt der gemelden loon, inbegrepen den prys van het bier.
Alle voorsz. ambachts-luyden, om te ghenieten den loon van volle dagh-hueren, op hunnen kost oft andersints, sullen behooren te arbeyden, s'daeghs, twelf uren, wel te verstaen nochtans dat hun sal toegelaten syn naer huys te gaen om te onbeyten, van acht tot negen uren, om aenstonts daer naer hun werck te vervolgen.
Sullen van gelycken geseyde ambachts-luyden meughen naer huys keren ten twelf uren s'middaghs, om den gewoonelycken maeltydt te nutten, waer naer sy sigh wederom ten een ure, sonder langer uytstel, tot hun werck sullen begeven.
Alle voorsz. ambachts-luyden, om te verdienen hunne volle daghhueren, sullen aen het werck moeten blyven van vyf uren s'morgens tot seven uren s'avonts, behaudens de uren van den onbeydt ende maeltydt.
Sal aen voorsz. ambachts-luyden (welcke sonder licht niet en kunnen ofte willen arbeyden, tot volbrenginghe van de twelf uren daeghs ) van hunnen gereguleerden loon gedefalkeert worden naer proportie der kortheyt van de daeghen.
Eyndelyck hebben wy borgemeesters, gesworens ende raedt allen en idere privilegien aen gemelde ambachten, bevorens van aude tyden vergunt, gheapprobeert ende gheconfirmeert, ende signantelyck dat geene vremde arbeyders in onse stadt sullen meugen wercken ofte eenighen timmer ofte werck door vremdelingen gemaeckt, hoedaenigh het soude moghen wesen, voortaen in dese stadt sal meughen vertimmert, verkocht oft gebruyckt worden ( als wanneer dierghelycke door onse ambachts-luyden souden kunnen gefabriceerd worden ) sonder consent van de borgemeesters, gesworen ende raedt, welcke naer alle billigheyt ende conformelyck aen des ambachts privilegien daer over sullen ordoneren.
Alsoo vele arme menschen nederslaen, soo in onse stadt als buyten de selve onder onse jurisdictie, ende vele kinders tot laste van de arme taefel ende ghemeynten komen te verwecken, die macht niet hebbende van de selve te onderhauden, wordt expresselyck geordonneert, dat niemant aen sulcke vremdelingen en sal eenige huysen, woonplaetsen ofte erven verhueren, sonder voorweet ende consent der borgemeesters ende magistraet, op dat de selve cautie stellen van 600 guldens Brabants eens, ofte naer onse ende H.H. twelfmannen discretie, tot asseurantie van de arme taefel, ende faute van dien, sal die schaede verhaelt worden op die goederen ende persoonen welcke voorsz. woonplaetsen sullen verhuert hebben, ordonerende aen alle onse borghers ende ingesetene van voorsz. arme vremdelinghen, ende namentlyck alle bevruchte persoonen uyt hunne huysen te doen vertrecken, binnen acht daghen, ende in toekomende niet meer in te nemen, ofte woonplaetsen toe te staen, op eene amende van thien golt guldens.
Alle differentien der borghers in materie van policye, twisten der ambachten, ende ghemeyne middelen, impositien voor den noot, ende lasten van onse stadt, alle insolentien s'nachts gheschiet, sullen privativelyck getermineert ende gedecideert worden door borgemeesters, ghesworen ende raedt, aen welckers statuten, ordonantien, penen ende amenden tegens de overtreders sal moeten voldaen worden, sonder dat aen de selve sal toegelaten syn eenigh recours te nemen tot eenighe andere richters ( behaudens nochtans de revisie van S.D.H. in synen geheymen raede ) op eene amende van 10 golt guldens, tot welck voorsz. eynde sal, alle donderdaeghen, door borgemeesters, gesworen ende raedt, op het stadt-huys gevaceert worden, van thien tot twelf uren smorghens ( ende oock dikwilder op andere daeghen, alswanneer den pressanten noodt der saecken sulcks sal vereysschen ), sonder dat de twistende partyen tot eenighe rechten ofte kosten sullen gehauden syn, naer alde costume.
Bemerckende oock dat door het menighvuldigh libelleren om kleyne oorsaecken, groote inconvenienten ende tweedracht, jae heymelycken haet ende nyt onder de borgers daegelycks wordt veroorsaekt, tot groot achterdeel van die gemeyne ruste ende goede policye, waer door oock diversche borgers in 't vervolgh van dusdaenighe processen gheraecken, tot groote ruine ende bederffelycke schaede, willende dan hier in versien, soo seer als 't moghelyck is, hebben goedt gevonden te ordoneren ende recesseren, dat voortaen geenen borger over eenighe injurien eenen anderen en sal meugen libelleren, t'sy voor den eerw. heer official, ofte voor de justicie alhier, eer dat de twistende partyen sullen gecompareert hebben voor de borgemeesters, om hun te hooren ende accorderen soo moghelyck is, ende indien den gepretendeerden injurieerden weygerigh is om te accorderen, sal moeten consigneren een ducaet, alles relativelyck naer de volghende ordonantie van Syne Doorluchtighe Hoogheyt.
( Volgt de ordonantie van den prins-bisschop, van de 29 januari 1660.)
Bevindende daer-en-boven dat vele borghers, niet alleenelyck in materie van injurien sigh door processen ruineren, maer oock hunne kleyne pretensien teghens andere borgers niet endorven ofte kunnen vervoorderen, soo voor den eerw. heer officiael, als die H.H. schepenen alhier, om die kosten der proceduren, waer door geschiet dat sy hunne rechtveerdighe pretensien moeten achterlaeten, ofte door processen tot hunne ruine geraecken, synde nochtans door onse aude ende dickwils gheconfirmeerde privilegien toe-gelaeten aen alle borghers ende ingesetene, voor den officier, borgemeesters, ghesworen ende raedt te procederen, ende andere borgers te bedaegen met seer kleyne kosten, naementlyck: voor alle schult tot 6 brabantsche guldens, voor alle schult van etende ende drinckende waere, voor alle schult van salaris ende arbeydt, ende van huys hueren, voorts van schult op de merckt-daegen, in onse stadt ofte haere vryheden gemaeckt, relativelyck naer den teneur der privilegien, artikel 57.
Item in materien van injurien ende andere, waerin aen de magistraet by geseyde privilegien in den 80ste artikel ende meer andere, jurisdictie ende concurrentie met de ordinarissche richters verleent worden, verclaeren oversulcx dat, volgens den solemnelen eedt der magistraet over d'observantie van alle ende idere puncten der privilegien, alle voorsz. proceduren sullen geadmitteert worden, ende preventien plaetse hebben ( onverhindert nochtans, privilegien der persoonen ende saecken ) voor borgemeesters, gesworen ende raedt, welcke ten dien eynde, alle donderdaegen, naer alde costume, van thien tot twelf uren smorghens, ende oock op andere daeghen ende uren, wanneer de sommaire ende gheprivilegieerde saecken sulcks sullen vereysschen, sigh sullen laeten vinden op het stadts-huys, om aldaer, partyen rypelyck gehoort hebbende, de saecken verbaelyck te devideren, soo mogelyck, ende indien de selve van meerder alteratie ende importantie waeren, volgens audt gebruyck, de propositien ter rollen te laeten geschieden, daer op decreteren, ende behoorlycke justitie te administreren, naer style ende usantie van andere tribunaelen, sonder dat van partyen eenige de minste rechten van rolle ofte decreten wegens de magistraet sullen geexigeert worden, behaudens alleenlyck aen onsen secretaris de rechtenn van copeyen, welcke aen aprtyen noodigh sal syn te leveren, onder onse behoorlycke taxatie ende moderatie.
In alle gheseyde processen voor de magistraet, sullen de advocaeten, notarissen ende procureurs, borghers ende inwoonders deser stadt, moeten geimployeert worden, tot exclusie van alle andere, ten waere onse borgers in de saecken suspect bevonden wierden, ofte andersints wettelyck belet, behaudens oock alle geprivilegieerde persoonen door Syne Doorluchtighe Hoogheyt.
Alle borgers welcke voorsz. proceduren willen aenstellen voor de magistraet, al-hoe-wel niet procureur synde, sullen nochtans hunne eyghen saecken, soo verbaelyck als ter rollen, meughen komen proponeren, is 't saeken hunne capaciteyt sulcks toelaet, ende sullen gheadmitteert ende aenhoort worden naer alde costume.
De secrete resolutien ende deliberatien der magistraet en sullen door niemant ghereveleert ofte ontdeckt worden, ende wie contrarie ghedaen te hebben sal bevonden worden, en sal noyt meer eenige stadts officien meughen besitten, nochte tot eenighe vergaderinghe der magistraet meer gheroepen worden, boven een amende van 10 golt guldens.
In alle deliberatien ende resolutien die directelyck ofte indirectelyck sullen ra eken iemandt van den raedt, sal den geinteresseerden sigh uyt den raedt moeten vertrecken, tot dat hy aldaer sal geroepen worden om sigh te verantwoorden, ofte andersints, volghens versoeck.
Geene magistraets persoonen en sullen part ofte deel hebben in de verpachtingen van stadts imposten ofte accysen, volgens den klaeren teneur des eedts welcken door alle lidsmaeten der magistraet jaerlycks gepresteert wordt, nochte oock in bestedinghen van eenige notabele stadts wercken, ofte in den vercoop oft incoop van stadts materialen, op pene van inhabiliteyt ende van magistraets officien te vervallen.
Den bauwmeester sal hebben sorghe te draghen dat de straeten oft paveysel wel onderhauden, ende alwaer het noodigh is, vernieuwt worden, de stadspoorten, mueren, putten, pompen ende andere publiecke bauwen by tydelycke reparatien versien worden, alles naer vorige communicatie aen de borgemeesters ende magistraet, welckers ordonantien door den bauwmeester puntuelyck sullen naergevolght worden.
Den bauwmeester en sal gheene publiecke penninghen meer ontfanghen ofte uyt-gheven, naer expiratie van de jaeren synder administratie, ende punctuele ende exacte rekeninge doen, binnen twee maenden naer voorsz. expiratie, welcke rekeninge niet en sal gesaldeert ofte onderteeckent worden, voor al eer hy alsulcke somme, als hy sal bevonden worden meer ontfanghen te hebben, reëlyck sal overgetelt hebben in handen van de magistraet ende twelfmannen, om de selve instantelyck te sluyten in de stadts komme, welcke sal gesloten worden met dry differente sleutels, waer van eenen sal berusten in handen van de regerende borgemeesters, den anderen in handen van de gesworens ofte aude borgemeesters, ende den derden by die twelfmannen ofte voorganghers, ende sullen voorsz. resterende sommen, als oock alle het bonder gelt t'welck niet meer in handen der bauwmeesters sal getelt worden maer directelyck, by overstaen der magistraet, ende twelfmannen ofte voorganger, in voorschr. stadts komme sal gesloten worden, soo haest mogelyck moeten geappliceert worden tot redemptien der renten ofte andere meest presserende lasten.
Wegens den officier, borgemeesters, gesworen ende raedt specialyck vergadert synde by advies der heeren twelfmannen, is geraedsaem gevonden, tot de ghemeyne welvaert, ornament ende conversatie deser stadt, soo van brandt als andersints, te doen publiceren dat voortaen niemandt, van wat qualiteyt oft conditie hy wesen mochte, binnen de mueren deser stadt, en sal meughen stroye dacken vernieuwen, repareren oft restaureren met stroye, ten deel oft in 't geheel, dan sal een ider willende in't toekomende nieuwe dacken legghen oft alde repareren oft restaureren, sulck moeten doen t'sy by pannen, tichelen oft schalien, op poene van af-gesmeten ende afghetrocken te worden, boven de amende van 10 golt guldens; sullende de stadt, bevorens van de vernieuwinge oft reparatie verwittight synde , een vierendeel contribueren van de pannen, tichelen oft schalien, aen alle die gene die, in toekomende, haere stroye dacken sullen vernieuwen, repareren oft restaureren met panne, tichelen oft schalien, binnen twelf jaeren naer publicatie deser, wel verstaende voor de eerste reyse, voorders niet; maer de eygenaers der huysen tegenwoordigh met scalie oft pannen dacken ghedeckt synde, willende die selve vernieuwen, repareren oft restaureren per se vel alios, en sullen geen vierdendeel van de stadt genieten, t'sy van pannen, schalien oft tichelen; daer-en-boven, op dat dusdaenige nieuwe gerepareerde oft gerestaureerde dacken met schalie, pannen oft tichelen, oft oock alde dierghelycke dacken, deur het werpen met steenen, haut, stocken oft andere instrumenten onnuttelyck niet en worde gedestrueert, bedorven oft geruineert, wort serieuselyck verboden dat niemant, in 't toekomende, met steenen, haut, stocken oft iet anders op alsulcke dacken en sal meugen werpen oft andersints hinderen, krencken, destrueren, bederven oft ruineren, op een amende van ses golt guldens, boven de oprechtinghe van de schaede, waer van den aenbrenger een derdendeel sal profiteren voor de eerste reyse, voor de tweede reyse, dobbel, ende de derde reyse, arbitrairlyck ghestraft te worden; sullende de alders gehalden syn voor hunne kinderen geëmancipeert oft niet, de vrauwen ende meesters voor hunne boden oft knechten, en de vremdelinghen autem oft leerjongeren niet willende oft onbestandigh synde om dese amende te connen betaelen, dadelyck in den thoren geset te worden; sullende dese poene oft amende oock plaetse grypen als wanneer imant by werpen oft andersints eenighe vensters van imants anders huys sal komen te beschadigen, voorders oft imant presumeerden in 't heymelyck achter hunne huysen eenighe stroye dacken te maeken oft leggen, ende dat sulcx aen gebrocht wordt, sal den aenbrengher de hellicht profiteren van de voorsz. amende. Aldus gepubliceert den 30 april 1703.
Voorders, wegens scholtus ende magistraet specialyck vergadert synde beneffens de heeren twelfmannen, is eendrachtelyck verdraghen het reces van den 30 april 1703, door dese stadt, met trommelslagh gepubliceert, ter executie te stellen; sullende die gene in plaetse van stroye dacken, pannen, tichelen oft schalie dacken in toecomende sullen komen te legghen, vernieuwen oft restaureren, in stede van de vierde panne, scalie oft tichel, van dese stadt, tot byhulp, ghenieten der derde, voor de eerste reysen alleen, voorders noch anders niet, maer die tegenwoordigh pannen, tichelen oft schalie dacken hebben, ende de selve willen repareren, vernieuwen oft restaureren, en sullen niet ghenieten; doch die gene eenen nieuwen bauw sullen willen van grons af op richten, sullen van gelycke de derde panne, schalie oft tichel ghenieten voor de eerste reyse, anders niet; ordonerende tot kennisse van een ieder het voorsz. reces van den 30 april 1703, het welck by desen syn vernieuwende, t'saementlyck te doen publiceren, verbiedende aen een igelyck, ende signantelyck aen die stroye deckers, geene dacken in 't toecomende met stroye te vernieuwen, repareren oft restaureren, op poene van 10 golt guldens voor de eerste reyse, dobbel voor de tweede, ende voor de derde reyse, arbitrairlyck gestraft te worden, ende in soo verre misschien tegenwoordigh, sommige in 't werck mochten wesen, aenstonts naer publicatie deser te desisteren, op poene als boven. Aldus gepubliceert den 31 ausgusti 1708.
Wy scholtus, borgemeesters, ghesworen ende raedt der stadt Hasselt, met overstaen der heeren voorgangers, naer gepresenteert te hebben seker requeste aen Syne Doorluchtighe Hoogheyt in synen secreten raede tot Luyck, in date van den 18 juni 1716, met eenighe gheannecteerde punctenvan privilegien aen die stadt van Maeseyck geaccordeert, in 't jaer 1651, den 25 septembris, bestande in ses puncten, concernerende die bauwinghe van brandt gevels ende andere precautie teghens den brandt, relatiff tot die selve, welckers teneur hier onder geregistreert staet, hebben raetsaem gevonden te recesseren ende ordoneren, in overstaen ende der aggregatie van den hoogh. eed. welgeboren heer baron Horion, ende den eed.heer vande Steen, beyde raedts-heeren van Syne Doorluchtighe Hoogheyt in synen secreten raedt, specialyck daer toe geauthoriseert, relativelyck tot hunne commissie, dat alle borgers ende inwoonders deser stadt Hasselt hun aen die voorsz. genomineerde ses puncten sullen hebben te conformeren. Aldus ghedaen op het stadthuys binnen Hasselt, desen 14 juli 1716. Was onderteeckent G.-A. Fryheer von Horion, L. vanden Steen.
Eerste punct: Dat niemant, van wat conditie oft qualiteyt hy oock sy, binnen dese stadt begeerende te bouwen eenigh huys, schuer oft stallinge, de selve niet anders en sal vermogen te bouwen, als met goede bestendige brandtmuyren ofte steene gevels, waer af de fondamenten sullen moeten gelacht worden ten overstaen van de heeren scholtus en regeerende borgemeesters.
Tweede punct: Dat den genen die alsoo ghesint is te bouwen, synen steenen gevel oft brandmuer vry, sonder eenighe rechtstrydicheyt ofte wedersprecken van imanden, sal moghen fonderen, half op synen, en half op syns naebuers grondt, en den selven muer alsoo, linie recht, op te rechten boven het dack, blyvende den voorsz. naebuer niet te min ghehouden in de hellift van de costen des steenen gevels ofte brandtmuyr, naer proportie van hunner beyden huysen hooghde of leeghde, aenstonts te betaelen aen de geenen welcken synen gevel oft brandtmuer, alsoo als voorsz. is, sal hebben gericht.
Derde punct: Dat den genen welcken niet machtigh is de voorsz. costen contant te betaelen, sal gehouden wesen aen synen gebuerman wettighe bewaeringhe te doen voor het capitael, soo dat den gebuerman te vreden is, mits hem noch jaerlycx, tot tydt der lossinghe, ghevende vyf ten hondert, welcken interest sal aenstont beginnen te loopen naer dat den voorz. brandt muer oft gevel sal wesen gericht.
Vierde punct: Dat oock die gene die tot alsulcke bouwagie syn gesint, sullen schuldigh wesen hunnen bouw linie recht op te leyden sonder oversteeck, ende het dack te decken met leyen oft pannen, waer toe die stadt sal vereeren die derde panne ofte leye.
Vyfde punct: Dat den genen die tusschen die oude nu noch staende huysen eenighen gevel oft brandt-muer begeert te richten, om syn huys tegens den brandt te bevryden, sal observeren de conditien van den 2de artickel, behalvens daer plaetsen syn onmundighe toecomende en niet willende de voorsz. hellift der oncosten betaelen, sal den brandt-muer geright worden op der onmundighe grondt alleen, en soo die onmundighe naederhandt willen bouwen, sullen het vyfde deel van de costen der brandt-mueren en steene gevels betaelen, waer mede de voorsz. brandt-mueren ofte gevels ten beyden syden sullen gemeyn syn, blyvende alsdan de onmundige van voorsz. interest ontslagen.
Zesde punct: Dat oock niemandt eenighe schuren sal moghen bouwen in de vier hooft-straeten, noch op plaetsen daer, voor date, huysen gebouwt geweest syn, mede dat niemant eenige nieuw stroy dacken sal mogen leggen. Aldus geagreeert ende verdragen als boven.
Tot verhoedinghe van den brandt die dickwils by faute van het vaegen der schouwen, in onse stadt, komt op te staen, wordt wel serieuselyck geordonneert dat een ider syne schouwen, waer onder continuelyck vier gestoken wordt, sal behoorlyck doen vaeghen, ten minsten alle dry maenden eens, op pene van 6 gaudt guldens, tot laste der gener die in faute sullen bevonden worden; ordonerende voorders dat een ider syne schouwen welcke te engh ofte niet vaeghbaer en syn, binnen acht daegen naer publicatie desers, op dusdanighe maniere sal doen repareren, dat sy behoorlyck sullen kunnen gevaeght worden, op pene van instantelyck ingheslaegen te worden door stadts dienaers, boven een amende van 3 gaudt guldens.
Soo wie bevonden sal worden eenige schouwen in syn huys te hebben met borsten, scheuren ofte andere openinghen, waaer door eenigh ingheluck van vier soude kunnen opstaen, sal instantelyck vervallen in eene amende van 3 gaudt guldens, ende ghehauden syn de selve binnen vier en twintig uren te doen repareren, op eene andere dierghelycke amende; sullende oock in onse stadt gheene schouwen van leem ofte aerde meer gheleden worden, op pene van door stadts dienaers afghesmeten te worden, boven eene amende van 6 gaudt guldens, ten laste der gener die in faute sullen bevonden worden.
Om voorders voor te komen alle ongelucken van brandt, welcken in dese stadt door onvoorsichtigheyt ofte negligentie mochte komen te ontstaen, wordt geordonneert dat niemant, in het binnenste deser stadt, ontrent den grooten mert, de parochiale kercke, ofte andere nauwste bebauwde plaetsen, geene ongedorsene vruchten, hoey ofte stroye en sal inhorreren, op pene van het selven instantelyck op straet gheworpen ende geconfiskeert te worden; item dat niemant eenigh hoey, stroy, werck, vlas, lint, kennip, torven, mutsaers, ofte andere diergelycke lichtelycke conbustibele materien en sal packen ofte stellen ontrent eenighe schauwen ofte herstaten, in de welcke men vier soude stoken, ofte op eenighe andere voorhuysen, alwaer men dickwils met licht moet passeren, op pene van 3 gaudt guldens, half te profiteren door den aenbrenger. Daer-en-boven en sal voortaen niemant, by daeghen ofte by nachten, toeback komen te roocken, in schueren, hekelwinckels, ofte dierghelycke perykeleuse plaetsen, ofte aldaer vier ofte licht gebruycken, sonder gesloten lanterne, op eene amende van 3 gaudt guldens, waer van den aenbrenger met een goede preuve de helft sal ghenieten, ende synen naem sal gesecreteert blyven; ordonerende aen de meesters van het smeden ambacht, naer alde costume, by alle hekelaers die behoorlycke visitatien, van tydt tot tydt, te doen.
Ende alsoo bevonden wordt dat, niet teghenstaende menichvuldighe ordonantien, soo de stadts als van andere particuliere brandteemers de nieuwe voor de aude verwisselt worden, ende de waepens verandert, jae oock verstompelt ende ghestolen worden, hebben wy geordonneert, alsoo wy ordoneren mits desen, dat voortaen generaelyck alle brandteemers, soo van particuliere als van de stadt, welcke in den brandt sullen ghebruyckt syn gheweest, naer het blussen des selven, sullen instantelyck door de stadts dienaers naer het stadthuys gebrocht worden, in de voorcaemer, om aldaer den selven dagh, ofte s'daeghs daer naer, door een ider de syne, gerepeteert te worden, op penen tegens den contraventeur van 2 gaudt guldens, ende soo wie in toekomende eenighe der vorsz. brandteemers hem niet toebehoorende, bevonden wort weghghedraeghen te hebben, ende vier-en-twintig uren naer publicatie desers, op het stadthuys niet en sal gebrochthebben, sal, met eene brandteemer in den hals, aen die kaeke ghestelt worden, ende daer-en-boven naer die justitie geremitteert, om als eenen publieken dief gestraft te worden; den aenbrengher welcken den dief ten vollen sal konnen overtuyghen, sal voor loon ontfangen 1 gaudt souvereyn ofte die weerde daer van, ende de naemen sullen, onder den gewoonelycken eedt des magistraets, gesecreteert blyven.
Op dat die weecke merckten van coren ende andere waeren, naer behoorten worden onderhauden, tot gerief van onse inwoonders, en sal geen borger nochte anderen ingesetenen ofte vremdelingh, by sigh selven oft door andere, directelyck ofte indirectelyck, meughen koopen ofte doen koopen eenighderhande graen dat naer dese stadt ende binnen de selve, te merckt gevoert ofte gebracht wort, op pene van 6 gaudt guldens promptelyck executabel, boven confiscatie van t'ingebracht graen, ordonnerende aen alle vercoopers op den merckt synde, van 9 uren ten laetsten, hunne sacken te openen; ende sullen, van die ure af, alle borghers meugen koopen, uytghenomen die backers, brauwers, mautmaeckers, ofte andere voorcoopers, welcke maer ten 10 uren, ende de vremdelingen ten 11 uren, sullen meughen coopen, op een amende van 3 gaudt guldens.
Wordt oock wel serieuselyck verboden aen alle borghers ende vremdelinghen alhier residerende, dat sy door haer selven ofte door henne domestiken, voortaen, buyten dese stadt, ten platten lande, noch aen de stadtspoorten, nogh binnen de stadt op de straeten, eenighen incoop sullen doen van graenen, bestialen, fruyten, boter, kaes, poullerie, garen, lint, kennip ofte eenigh ander merckveerdigh goedt, hoedanigh het saude kunnen wesen, maer het selve laeten komen op hunne respective merckten, op pene van 3 gaudt guldens promptelyck executabel, boven die confiscatie van het ingecocht goet; sullen oock de voorcoopers deser stadt niet meughen coupen voor 10 uren, ende de vremdelingen ten 11 uren, op de amende voorsz.
Ende, om de voorz. merckten ten besten ende meesten dienst der ghemeyne inghesetene te faciliteren, wordt hier mede wel expresselyck verboden ende geïnterdiceert aen alle inwoonders ende andere vremdelinghen, wie oock de selve mochten wesen, eenighe confusie ofte desordens op de vryemerckten te veroorsaken ontrent de vercoopers, ofte in haeren vryen vercoop te hinderen, op pene dat den genen die hier tegens in 't minsten sal excederen ofte misdoen, promptelyck sal ghecorrigeert worden ende gestraft naer heysch der saecken, ende als perturbateur der gemeyne ruste; en sullen oock geene persoonen naer de merckten deser stadt komende ofte wederkeerende, meugen gearresteert worden ofte geexecuteert relativelyck naer de volgende ordonnantie van Syne D.H.
Considererende dat het mest ende andere vuyligheden groote infectien ende andere inconvenientien komen te veroorsaecken, wort geordonneert dat een igelyck, van wat conditie ofte qualiteyt hy sy, sal schuldigh syn de straeten voor syn huys oft erven in de stadt, ten minsten eens ter weken, ofte saterdaeghs, te keeren, ende alle goten ofte sauwen te suyveren van dreck ende vuyligheyt, op pene van 1 gaudt gulden; item dat alle vuyligheyt der straeten, mest ende bauweerde, op amende voorz., niet meer als twee weken op de straeten en sal blyven liggen, maer sal, binnen den selven termyn, wegh gevoert worden, op pene daerenboven dat het mest, naer gemelden termyn, door de stadts dienaers instantelyck sal meugen opgeladen worden ende geconfiskeert; ordonerende voorders, dat niemant eenigh mest ofte vuyligheyt sal werpen voor ofte ontrent syne huysen welcke gelegen syn op eenighe van de merckten ofte ontrent andere publiecke stadtsplaetsen, putten, pompen ofte inganck der kercken op penen van 2 gaudt guldens.
Ende om alle stanck te beter uyt de stadt te keeren, wordt wel serieuselyck verboden aen alle inwoonders deser stadt eenighe quantiteyt van conynen, duyven, ofte verckens te houden in haere huysen welcke ghelegen syn in 't midden deser stadt, ofte niet en hebben eene open lochte van ten minsten 30 voeten in 't vierkant, op pene van 3 gaudt guldens, ende confiscatie der selve.
Wort oock wel serieuselyck ende expresselyck verboden, dat niemant den dreck der secreten en sal uytgieten op eenighe publiecke straeten, maer draegen oft doen draegen in de riviere, op pene wie bevonden wort contrarie ghedaen te hebben, van 10 gaudt guldens; sullende oock dusdaenighe persoonen met eenen wettighen ghetuyghen, die sulcks 's nachts ghesien heeft, overtuyght worden, ende den aenbrenger sal het derden deel der gheseyde amende ghenieten, ende synen naem ghesecreteert blyven.
Ende alsoo bevonden wordt datter eenighe inwoonders op die geweyde aerde selfs, ofte den kerckhof, tegens alle eerbiedinge, door de heydenen oock aen de graf-plaetsen betoont, dreck ende secreten derven uytgieten, wordt expresselyck geordonneert dat, wie voortaen, sulcks met eenen geloofbaeren ghetuyghen alleen, sal gheprobeert worden ghedaen te hebben, voor d'eerste reyse dry daeghen continuelyck aen de kaeke sal ghestelt worden, om aldaer met dreck ende vuyligheyt overworpen te worden, ende daer-en-boven 10 daeghen te waeter ende te broode gevanckelyck ghestelt worden, ende voor de tweede reyse uyt de stadt ghebannen, als eenen overtreder der christelycke wetten, ende profanateur van de heylighe plaetsen; den aenbrengher sal, van stadts weghen, genieten eene ducaet, ende synen naem sal ghesecreteert blyven. Item soo wie bevonden wort syn natuerlyck behoef op voorsz. gheweyde plaetsen ghedaen te hebben, sal swaerlyck gecorrigeert ofte ghestraft worden, naer arbitratie van borgemeesters, gesworens ende raedt, verklaerende voorders, tot kennisse van een ider, dat alle plaetsen rondt om onse parochiale kercke, welcke niet ghepaveyt en syn, gheweyde aerde oft kerckhof syn, ende daer voor moeten gereputeert blyven.
Item wort ghordonneert dat niemandt en presumere, ten tye van dienst der missen, sermoonen, catechismus, vesperen, loff, nochte op eenighe andere tyden wanneer het magh wesen, te tieren ofte spelen eenighderhande spel, hoedanich het sy ofte kan ghenoemt worden, op voorsz. kerckhof ofte geweyde aerde; soo wie contrarie doet, sal verbeuren eenen gaudt gulden; daer voor terstont uyt te panden, de auders voor de kinders, de meesters voor de knechten; daer-en-boven sullen des heeren ende stadts dienaers, ten allen tyde, aen de jongens welcke sy op het kerckhof spelende ofte tierende vinden, de hoeden meugen afnemen, ende niet minder laeten lossen, als voor 2 schellinghen.
Alsoo de borgemeesters, gesworen ende raedt dickwils gheïmportuneert worden door klachten, soo van dienstboden, als meesters ende meesterssen, welcke ontrent haere diensten voorvallen, wordt geordonneert dat alle knechten ende dienst-maeghden die sigh in dienst van iemandt verbonden hebben, ende daertoe den weirrel ofte handt-penninck ontfanghen hebben, gehauden sullen syn binnen den ghewoonelycken ofte ghestelden tydt in hunne huere ofte dienst te treden, sonder dat sy sullen vermeughen geseyden dienst verlaeten oft op te segghen, veel min hun aen iemandt anders verbinden, ten sy ses weken voor den ghestelden tydt, op pene dat aen hun allen dienst binnen dese stadt sal ontseyt worden; sullen oock de gene, welcke wel wetende dat de dienst-boden by andere syn verhuert, ende de selve nochtans in hunnen dienst aennemen, vervallen in eene amende van 3 gaudt guldens ende genootsaeckt syn gheseyde dienst-boden naer hunnen eersten dienst te laeten volghen.
Van gelycken, en sullen de meesters ende meesterssen, wanneer sy dienst-boden in huere aenghenomen hebben, ende den handt-penninck hebben gegheven, den dienst niet kunnen opsegghen, maer ghehauden syn de selve op den geconvenieerden tydt in hunnen dienst laten komen, op pene van een half jaer huere by de meesters oft meesterssen, in cas van contraventie, aen de dienst-boden te voldoen, ten waere eenighe swaere oorsaecke, bevorens niet kennelyck, voor-quaeme, waer van de kennisse ende sommaire decisie sal staen by de magistraet.
Allen ende iedere dienst-boden sigh eens in hunnen dienst begheven hebbende, sullen gehauden syn den selven geduerende het jaer te continueren, hunne meesters, meesterssen, ende andere des huys-ghesin met behoorlyck respect te dienen, ende sigh met alle behoirlyckheydt te draeghen, ende faute van soodaenigh comportement, sullen de meesters oft meesterssen aenstonts aen sulcken knecht oft dienst-maeght meughen de huere opsegghen ende de selve laeten gaen, mits aen hun te betaelen den verdienden loon van het vierdendeel jaers waer in sy ghetreden syn, ofte oock maer naer rate van tydt, indien merckelycke oorsaecken syn, waer over de magistraet wederom sommairlyck sal decideren.
De dienst-boden en sullen niet vermeughen hunnen dienst sonder vorighe wettige redenen verlaeten ofte voor den geconvenieerden tydt daer uyt gaen, op pene van een vierdendeel jaers, een half, ende oock een geheel jaers loon, ter sommaire kennisse ende arbitratie van de magistraet, aen de meesters ende meesterssen te adjudiceren, ende daer-en-boven op de klachten van de selve meesters oft meesterssen, soo als voor, den dienst binnen dese stadt te worden ontseyt ofte andersints arbitrairlyck gestraft ofte gecorrigeert.
De voorsz. dienst-boden, willende naer expiratie van hunnen dienst, verhuysen ofte hun in anderen dienst begheven, sullen ghehauden syn hunnen dienst ses weken voor den termyn op te segghen, ghelyck ook in soodaenighe gelegensheyt sal ghehouden syn te doen ider meester ofte meestersse, niet willende haere dienst-boden in den dienst continueren, op pene dat by stilswygenheyt van beyde partyen, den dienst sal worden ghehouden voor gecontinueert.
Bevindende dat, niet tegenstaende menighvuldighe defensien geschiet tegens het klimmen over de stadts mueren ofte wallen, het selven niet achtergelaeten en wort door die kinderen ofte andere moetwillighe, waer door niet alleenelyck de stadts mueren beschaedight, maer oock die jonghe boomen achter de selve geplant uyt-gheruckt ende af-gesneden worden, ordoneren wel expresselyck dat niemant voortaen, wie het sy, by dagh ofte by nacht, sigh en sal presumeren over die voorsz. mueren ofte vesten te klimmen, ofte achter te gaen, om wat oorsaecke het soude kunnen wesen, op pene van criminelyck gestraft te worden als infracteur der franchisen deser stadt, boven eene amende van ses gaudt guldens; sullende de auders voor de kinders, ende meesters ende meesterssen voor hunne leerjonghens responsabel ende amendabel syn. Verbiedende voorders, op voorsz. straffen ende amenden, dat niemandt, wie het wesen mochte, naer het sluyten der poorten, door eenighe andere onghemeyne wegen ofte ingangen in dese stadt sal komen: ordonnerende aen onse stadts dienaers dat sy die hoeden sullen afnemen van alle de gene welcke sy teghen voorsz. puncten sullen bevinden te contravenieren, ende sal hun, voor ider hoedt, van onsen bauwmeester ghegheven worden eenen pattakon, om den selven, boven d'amende voorsz., te verhaelen tegens de delinquenten.
Alsoo ter oorsaecke van trauwe der weduwen ende weduwenaers, eenighe straets-gheruchten, insolentien ende moetwilligheden syn geschiet, waerin, om voordere inconvenienten voor te komen, willende voorsien, wort aen een ighelyck seer strictelyck verboden dierghelycke gheruchten ende insolentien in voorsz. occasien te favoriseren, by te staen, ende directelyck te faveren, op pene van voor straet-schanderye aenghenomen te worden, ende de contraventeurs als straet-schanders gheamendeert ofte ghestraft te worden; sullende de auders voor hunne kinders corrigibbel ofte amendabel wesen.
Considerende de groote differentie van den prys der graenen, den welcken van de debiteurs van coren ende andere graen renten en pachten door die crediteurs jaerlycks geheyst wordt, hebben raedtsaem gevonden in 't overstaen der H.H. Twelf-mannen te recesseren ende ordoneren, den tweeden sondagh naer S. Jan-Baptist dagh, alle jaren solemnelyck met overstaen der H.H. schepenen ende twee gedeputeerde der H.H. Twelfmannen, rechtveerdighe fractie te staen, ende op te stellen, ten eynde dat die crediteurs onser borgers ende dependenten hen naer de selve sullen hebben te reguleren, mede dat dese loffelycke ordonantie van jaer tot jaer sal worden gecontinueert.
Geinformeert synde hoe dat eenighe studenten, soo van het stadts collegie, als van het collegie der eerw. Paters Augustynen, wanneer sy van hunne meesters berispt ofte gestraft worden, ofte oock door vreese der straffen, uyt d'een school ende collegie naer het ander loopen, t'welck is streckende tot totale ruïne ende onderganck, soo van die scholen als bederf der jonckheyt, om dan sulcks, soo seer als mogelyck is, te prevenieren, hebben goedt gevonden te ordoneren, oock ter requisitie van de meesters der respective scholen, dat niemant der geseyde meesters voortaen eenigen verloopen, ofte uyt een der geseyde collegien komenden student en sal aennemen tensy dat die auders ofte vrienden van den student sullen eerst redenen gegeven hebben van alsulck verloop, om de selve in 't bywesen der respective meesters door de H.H. borgemeesters geexamineert ende sommairlyck gedecideert te worden, ordonerende aen de meesters voorsz. sigh aen dese te confirmeren, op pene van privatie der respective gagien, ofte andere liberaliteyten door de magistraet aen voorsz. collegien gewoonelyck te geschieden.
Om voor te komen alle inconvenienten welcke geschaepen syn te geschieden door het planten der meyen, schieten, spannen der croonen, trommel-slaen, dansen ende springhen der ghebueren, voor ofte ontrent de huysen der nieuw gekosen borgemeesters, bauwmeesters, Twee-en-twintighsten ofte andere officieren deser stadt, synde sulcks oock een quaedt gebruyck tegens observantie van d'andere naeburighe steden, waer door vele ongelucken, ongevallen, verquistinge van tydt voor d'ambachts luyden ende andere inconvenienten gheschiedt syn ende staen te geschieden, wordt wel expresselyck verboden dat, in toekomende, niemant eenighe meyen sal planten, schieten, croonen spannen, dansen ofte trommel-slaen, in voorsz. ofte diergelycke occasien; soo wie contrarie doet, oft helpt doen, sal ieder reyse onvergiffelyck verbueren 3 gaudt guldens, de auders voor de kinders, de meesters voor de knechten instantelyck uyt te panden.
Wort oock wel serieuselyck ende straffelyck verboden dat iemant sigh sal verstauten eenigh houdt, fascinen, pallissaden, steenen, rischen van de stadtswallen ofte vesten, mueren, ofte andere publieke bauwen, uyt te breken, los te maeken, ofte wegh te draeghen, ofte oock eenige linden, essen, ofte ander stadts boom-gewasch te krencken ofte af te snyden, op pene, voor d'eerste reyse wie contrarie sal bevonden worden ghedaen te hebben, van thien goudt guldens promptelyck executabel, de auders voor henne kinders, de meester voor henne boden te verantwoorden, ende sal dena enbrengher van stadts weghen ghenieten een ducaet ofte de weerde daer van, ende synen naem sal gesecreteert blyven; sullende de gene welcke niet capabel en syn voorsz. amende te betalen, in den thoren te water ende te broodt gevanckelyck gestelt worden, ende wie voor de tweede reyse bevonden wort misdaen te hebben, sal publieckelyck aan die kaeke dry daghen consecutivelyck ghestelt worden: soo nochtans dat oock voor de eerste reyse, naer arbitratie der H.H. borgemeesters ende magistraet naer heysch der saken voorsz. delinquenten als violateurs ende destrueerders der publiecke wercken, andere ten spieghel ende exempel, soo hoog als de wetten ende het recht syn dicterende, sullen konnen gestraft worden.
Ordonerende voorders dat niemant met peerden, koyen, verckens ofte schapen en sal weyden, dryven ofte passeren over voorsz. stats wallen ofte vesten, nochte met eenighe cruywaghes, op pene van voor ider reyse te verbeuren 3 golt guldens.
Alsoo de dieveryen der hoven ende velden, alhoewel door de jaergedinghen dickwils verboden op swaere straffen, nochtans niet achtergelaeten en worden, wordt tot kennisse dan een ider wederom geordonneert, dat soo wie bevonden sal worden eenighe raepen, raepgroen, wortelen, koolen, appelen, peeren ofte eenighe ander groenigheydt ofte vruchten uyt die hoven ofte velden wegh ghedraghen ofte ghestolen te hebben, ofte oock eenighe boomkens, groen haut ofte droogen vree, hof-deuren, ofte stocken der haeghen afgekapt, uytgeruckt ende wegh-ghedraeghen te hebben, sal met het gestolen goedt instantelyck aen de kaeke, ofte in den thoren te water ende te broodt ghevanckelyck ghestelt worden, ter arbitratie van scholtus, borgemeesters, gesworen ende raedt, ofte andersints, naer teneur de stats privilegien ghestraft, ende soo wie soodaenighe hofdieven kan attrapperen ende met hunne dieveryen aen-brenghen, ofte wettelyck met getuygenis overtuyghen, sal van stadts weghen ontfangen voor loon, eene pistole.
Om te prevenieren, soo veel mogelyck, d'occasien van dieveryen der oosters, al hoewel by die jaergedingen seer serieuselyck verboden, wordt wederom expresselyck gheordonneert, dat gheen oosters, voor seven uren smorghens, ende naer 8 uren s'avondts, omtrent den middagh, ofte in d'absentie der proprietarissen sullen meughen oosten op het landt daer het graen noch niet af en is, ende dat sy noyndt het geoost graen langhst de vesten sullen draeghen, op pene van het selven hun afgenomen te worden, ende de misdaenders aen de kacke oft in den thoren te water ende te broodt gevanckelyck gestelt te worden.
Niet tegenstaende diversche verbotten hier vorens gepubliceert, verstaende dat men niet en laet in de graeven deser stadt met trommels, feuken ende andere soorten van netten te visschen, ende dat men de tappen der selve graeven comt te lichten ofte uyt te trecken, om des te beter te kunnen visschen, hebben goedt ghevonden by desen te doen publiceren: Dat soo iemandt bevonden sal worden sulcks noch te doen, ofte aen de sluysen op die becke te trecken, ofte andersints het water te benemen, sal vervallen in een amende van thien gaudt guldens, waer van den aen-brenger sal profiteren de hellicht; ende sullen d'instrumenten van sulcke visschers, die men in voorsz. graeven sal komen te vinden, gheconfiskeert syn. Sullende de auders voor hunne kinderen, ende meesters voor hunne knechten responsabel syn, ende welcke niet machtig en syn d'amende voorsz. te betalen, sullen te water ende te broodt gevanckelyck gestelt worden, ofte andersints naer heysch der saecken gestraft.
Over menighvuldige klachten datter menichte van vremde jonghens noch continueren, van tydt tot tydt, bedelen te gaen langhst die deuren deser stadt, welcke hier op eenighe ambachten ghestelt worden, ende alsoo daer door dese stadt met vele vremde arme beswaert wordt, tot groot achterdeel van d'ingeborene armen; om sulcks te voorkomen wort expresselyck geordonneert dat niemant eenighe vremde en sal aen-nemen ofte in 't werck stellen, ten sy de selve voor de respective G.H. Twelfman, gouverneur ende eesters der ambachten sullen oipgenomen worden ende betalen wasch ende wyn, ende in het aennemen sal den meester hem sterck macken dat hy dusdanighe vremde niet en sal laeten bedelen gaen, op pene van, voor ider reyse, te verbeuren 3 gaudt guldens, instantelyck daer voor uyt te panden, ende gheseyde jonghens instantelyck uyt de stadt te jaegen; ordonerende nochmaels dat geene vremde bedelaers in dese stadt en sullen vernachten ofte blyven bedelen, op pene van instantelyck aen die kaeke gesteldt te worden, ofte als vagabonten ende lant-loopers gestraft; de borgers, welcke alsulcke vremde bedelaers sullen bevonden worden logis gegeven te hebben, sullen verbeuren, voor d'eerste reyse dry gaudt guldens, voor de tweede dobbel, ende voor de derde, als de bedelaers, ghestraft worden.
De explicatie, interpretatie ende moderatie der voorsz. ordonantien, voor soo veel tot gemeyn welvaert, ruste ende vrede der borgerye, ende naer constitutie der sacken, sal convenieren, sullen ten allen tyden staen by de heeren officier, borgemeesters, gesworen ende raedt, ende sullen alle pecuniaire poenen of amenden hier boven ghestelt ofte arbitrairlyck aen te wysen, geappliceert worden naer aude costume ende naer luydt onser privilegien.

Verclaerende eyndelyck dat wy niet en gedencken by eenighe der voorsz. ordonnatien te hinderen, ofte prejudicieren aen eenighe officieren, richters, voorders als onse stadts privilegien, reglementen, ofte anderen gratieuse concessien syn toe-laetende.

[Dit document draagt de datum van 9 januari 1716.]

Bron: Rijksarchief Hasselt, Recueil des anciennes coutumes de la Belgiqie, publié par ordre du Roi, sous les auspices du ministre de la justice et les soins d'une commission spéciale. Bibliotheek, nr. BL. 304.

Zie ook: Hasselt - 1716 (I)

Met toestemming van de bewerker voor het internet geschikt gemaakt door Herman de Wit, 2003

 Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net