Bron: François Valentyn, Oud en Nieuw Oost-Indiën, 2002, deel 3, pag. 132-133,
isbn 90 5194 228 1, facsimile van het originele boek uit 1724

Extract uit de nadere Ordre voor de Kooplieden, en mindere commandeerende op de Buiten-Comptoiren en Redouten binnen deze Provintie, waar na hun dezelve, in hare respective Functien zullen hebben te reguleeren, in opzigt van den Godsdienst.

Op alle Comptoiren, Redouten, ofte Plaatzen, daar Post gehouden werd, en geen Predikant of Ziekentrooster is, zullen door iemand van de bequaamste, en bescheidenste Oficieren, Chirurgyns, of Zoldaten, alle ogtent, en avonden de ordinaire Gebeden voor 't Volk opentlyk gedaan, item de Zondag, en andere onze Christelyke Hoogdagen, stigtelyk gevierd werden, onder het lezen van een Predikatie uit Bullingerus, ofte andere Gereformeert Huis-Postil, beginnende en eindigende die Handelinge met Lofzangen, volgens gewoonte onzer Kerken; alwaar zig het Opperhoofd altoos present moet laten vinden, niet alleen om hem zelven, maar ook andere te stigten, en zyn onderhoorigen, met een goed exempel voor te gaan, 't welk hem tot meerder eere en ontzag dienen zal.
Maar op Plaatzen, alwaar permanente Predikanten, of Krankbezokeers resideren, zal men dezelve, ontrent de oeffeninge van den openlyken Godsdienst laten begaan, assisterende haar Eerwaarde daar in na vermogen, zoo met behoorlyk respect hun te geven, als van andere te doen hebben, onder handhavinge van den zelven publiquen dienst, ten einde die niet eenigzins in veragteringe komen.
Ende zullen de Opperhoofden ordre schikken, dat haar Eerwaarde, tot het doen der gewoonlyke Visiten over Zee, altoos van beqûaame Vaartuigen voorzien mogen wezen, en varende na Plaatzen, die niet al te veilig geschat werden, zal men hen een of twee Musquettiers tot lyfsverzekeringe geven, op dat zy alzoo, des te geruster hare diensten mogen uitvoeren.
Maar 't en is al van ouds niet in gebruik geweest, dat de Eerwaarde Predikanten elders heen varen, dan na gedaane communicatie van haar Eerwaarde voorgenomen vertrek aan het Opperhoofd, aldaar zy onder bescheiden zyn, aan den welken zy op hunne wederkomst ook bekent moeten maken, wat haperinge elders in de Schoolen, of verslappinge van de frequentatie van den openbaren Godsdienst bevonden hebben, om na vermogen zulks te helpen redresseren, ofte onze ordre daar op te verzoeken.
De Predikanten heben het opzigt over de Schoolen alomme onder hun Kerkelyk district; dog niet met uitsluitinge van de politique Opperhoofden, welke nevens haar Eerwaarde steeds gequalificeert geweest zyn, zoo wy hun als nog qualificeren by dezen, tot Curatores over de zelve Schoolen, die zy derhalven dikmaals zelfs in perzoon, en onder anderen, zomwylen ook eens op 't onvoorzienste, item nu en dan met den Predikant zamen, moeten visiteren, onderzoekende, wat de kinderen elke reize gevordert hebben, en successive toenemen, ook in cas van noodelooze ofte onwettige absentie van eenige der zelve Broeders, als mede de Orangkayen over den tragen Kerkgang hunner Onderdanen aanspreeken, bestraffen, en vermaanen, na dat deze sloffigheid meriteert, 't zy veel of weinig. Ende zoo elders eenige luye of traage Schoolmeesters gevonden werden, die zullen zy na een, of tweemaal bestraffens, in geval hun niet komen te beteren, uitwerpen, mitsgaders andere vlytige en bequame Gezellen in de plaats stellen, mits doende daar af rapport aan ons.
De Militaire Commandanten over de mindere Redouten, Vestingen, of Posten, daar Schoolen ontrent zyn, zullen die insgelyks dikwils gaan bezigtigen, en letten of de Meester op de behoorlyke uur ter School is, mitsgaders by oplezinge van de Rol ondervinden, hoedanige kinderen absent zyn, ende zulks noteeren, om 't zelve wyders de Kooplieden, onder welke zy bescheiden zyn, als mede de Eerwaarde Predikanten, daar ten visite verschynende, trouwelyk bekent te maaken, zonder inmiddens eenige authoriteit over de Meesters te gebruiken, dan wanneer het de nood vereist.
De Comptoiren, of Redouten, waar Christen Kerken, en Schoolen present of aanhoorig zyn, als Honimoa, Haroeko, en Manipa, daar verstaat men ook de Opperhoofden der zelve altoos blyven Commissarissen over de Huwelyks zaken, binnen hun district, onder de Inlanderen, vallende, nevens twee uit de bequaamste Christen Hoofd-Orangkayen by ons te kiezen, die Ledematen, en, zoo 't geschieden kan, te gelyk Ouderlingen zyn, welke gemelde Commissarissen dan haar te reguleren hebben, na de orde geextraheert uit die voor dat Collegie aan 't Kasteel, van dato 23 Januari 1657, by den E. Heer Jacob Husstaardt, Saliger, beraamd en hier nevens gevoegt.

Onderstond, geextraheert, accordeert, Amboina, Victoria, ady 2 October 1697.

Was getekend,
Er. Cniping, Secretaris

© 2003 Herman de Wit, Maarssen
Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net