Statuten
('die oude caerte)', 1283 |
|
Genealogisch domein |
|
Overzicht van historische bronnen |
|
Deze bewerking werd ter beschikking gesteld door Mathieu Vandenbosch.
Bron: Rijksarchief Hasselt, Bibliotheek, inv. nr. OD. 98.
D e r S t a d t
______________________________________________________
.
T
O T M A E S T R I C H T
________________________
Gedruckt
by P. Boucher, Stads-Drucker, inden Jare 1682.
DIE OUDE CAERTE DER Stadt Maestricht, des Jaers M. CC. LXXXIII.
Wy Henrick van Loven, Heere van Herstal, ende Wouter
Berthout, Heere van Mechelen, Ridders, Peter, Proost der Kercke van Bethune,
ende Willem van Rotselaer, Canoninck van Sinte Lambrechts Kercke van Ludick:
Doen te weten aen eenen yederen, dat alsoo menigherhande twyffel, ende twist
was, ende over veele tijdts hadde geweest tusschen de Edele, ende Machtighe
Luydens, Johan, byder gracien Godts, Bisschoppen van Ludick, ter eenre zyde:
ende Johan, metter selver gracien Godts, Hertogh van Lothryck, ende van Brabant,
ende sijne Voorsaeten, ter andere zyde, over verscheyde Gerechticheyden,
Justicien, Heerschappyen, Gewoonten, ende Handelinghen, die een yegelyck van
haer, seyde te hebben, ende te moeten hebben binnen de Stadt van Tricht, ende
dat die Stadt van Tricht aenbehoort. Ten lesten, met raedt van voorsichtighe
Luydens, ende om ’t goet van peys ende vrede, den Bisschop, voorgenoemt, voor
hem, ende sijne Naecomelinghen, ende voor de gheseyde Kercke van Luyck: ende den
Hertogh, voor genoemt, voor hem, ende sijne Erven, ende Naecomelinghen, hebben
by gemeyn accoordt, gecosen, ende gestelt ons Vier, voorghenoemt, voor haer,
ende in haere plaetschen, om te ondersoecken, te verclaren, te verordonneren,
ende vereffenen allen den twyfel, ende twist voorgeseyt. Ende hebben, die
voorgenoemde Parthyen, getrouwelyck gelooft, ende verseeckert, dat sy vastelyck
sullen houden, sonder oyt daer tegen te gaen, allen het ghene dat wy Vier, by
onderlinge verdragh, sullen seggen, verclaeren, ordonneren ende accorderen, op
allen den twijffel, ende twist voorgheseyt. Ende wy, ten versoecke, ende bevel
van onse lieve voornoemde Heeren, hebben dit werck aengenomen, ende gelooft
getrouwelyck, op de trouwe van ons eyghen lijf, daer inne getrouwelyck voorts te
gaen, soo wel voor d’eene, als d’andere Parthye. Ende, hier over, hebben wy
geweest te Tricht alle Vier te saemen, ende hebben gehoort, ende neerstelyck
verstaen de redenen voor d’eene Parthye, ende d’andere, nopende den strydt,
ende twyfel voorgeseyt, ende de waerheyt ondersocht, naer ons vermogen, ter
goeder trouwen. Ende hebben verclaert, gheordonneert, ende vereffent de
voorseyde twyffelen, ende contentien, inder manieren, gelyck hier naer,
beschreven.
I.
Eerst, ende voor al, tot peys, oirbaer, eendrachticheyt,
ende eeuwighe baet des Bisschops, ende des Hertoghs voorgeseyt, ende van alle
haere Naecomelinghen, ende van alle de ghene die zijn, ende sullen wesen, ten
allen tyde, voor het toecomende, gheseten ende wonende, onder yder een van haer,
binnen de voornoemde Stadt van Tricht: Is gheordonneert, ende gheaccordeert,
dat, noch om Oorlogh, noch om vyandtschape die rijst, oft in ’t toecoemende
mochte comen te rijsen, tusschen het Bisdom van Luyck, ende het Hertoghdom van
Brabant, die van Tricht haer niet en moeten onderwinden, noch de eene, noch die
andere Parthye, die helpen, oft beswaeren, maer moeten haer houden in vrede;
noch die Heeren en mogen haer niet heyschen, noch beschadigen, om deser
oorsaecke wille.
II.
Item, het is geordonneert, ende geëffent, dat, oft met
den onderlinghen wille des Bisschops, ende des Hertoghs, ende om de gemeyne baet
der Stadt van Tricht, men eene gemeyne Accyse, tot Tricht, maeckten op de
Coopmanschappen, ende Waeren (dese Accyse ismen schuldich te lichten, ende te
leveren, alsoo wel voor des Bisschops Luyden, als des Hertoghs Luyden, ende te
rekenen, alsoo gemeenlyck met de eene, als met de andere). Noch den Bisschop,
sonderlinghe, noch den Hertogh, sonderlinghe, en vermogen Accyse, oft firmiteyt
te maecken, den een, sonder den anderen, in geender manieren, het en zy metten
ghemeynen wille van hun beyde te gader.
III.
Item, het is gheordonneert, ende gheëffent, dat, soo
een, des Bisschops man, beriepe, te campe, eenen des Hertoghs man, den
Schouteth, ende Schepenen des Bisschops souden den camp hueden, ende des
Hertoghs Schepenen moeten sitten by des Bisschops Schepenen, om recht te doen
over des Hertoghs man die beroepen soude zijn, oft, soo geviele, dat hy
verwonnen wierdt: Ende, in sulcker manieren, zijn schuldich den Schouteth, ende
die Schepenen des Hertoghs, den camp te hueden, ende den Schouteth, ende
Schepenen des Bisschops, by haer te sitten, als des Hertogen man beroepen sal
eenen des Bisschops man, om recht te doen over des Bisschops man, oft quamp dat
hy verwonnen wierd.
IV.
Item, is geordonneert, ende geëffent, dat den Bisschop
heeft, over sijne Luyden tot Tricht, alle Justicie, Hooghe, ende Leege: ende den
Hertogh, oock, over sijne Luyden, den eenen, soo verre, als den anderen.
V.
Item, is geordonneert, ende geëffent, dat de Poorten,
ende Sleutels vande Poorten, de Muyren, de Vestinghen, die Putten, die
Hoef-stallen, ende die gemeyne wegen der Stadt van Tricht, moeten oock zijn
alsoo verre aen des Bisschops Luyden, als aen des Hertoghs Luyden: ende aen des
Hertoghen Luyden, als des Bisschops Luyden: noch en kan, in dese dingen, den
eenen meer voordeel heysschen , als den anderen.
VI.
Ende, soo daer Ghemeynte is, die is gemeyn aen de Luyden
des Bisschops, ende des Hertoghs Luyden, om haer gerief te hebben, soo wel voor
den Armen, als voor den Rycken. Ende is schuldich te ontfangen, den Bisschop,
alle de forfeyten, ende boeten die, sijne Luyden, sullen verbeuren inde
voorseyde plaetschen: ende den Hertogh, oock, van sijne Luyden.
VII.
Item, het is gheordonneert, ende geëffent, dat de
Munte, der Stadt Tricht, zy gemeen, soo wel aen den Bisschop, als aen den
Hertogh; ende alle baeten, die daer van comen sullen, sullen oock deylbaer zijn,
soo wel voor den eenen van haer, als voor den anderen: ende, den eenen, en mach
geene Munte maecken, sonderlinghe, maer beyde te saemen, ende by gemeynen
accoordt, mogen sy Munte maecken, ende niet anders. Ende, die Munte, moet
geslaeghen worden in ’t selve Munt-yser, ende al van een gewichte, ende eene
weerdigheyt: ende moet het Munt-yser ghehaelt worden tot Luyck.
VIII.
Item, het is gheordonneert, ende gheëffent, dat de
Schepenen des Bisschops, ende de Schepenen des Hertoghs, schuldich zijn te
dinghen op eene bancke, ende op eene, ende de selve plaetsche: in sulcker
maniere, dat de Schepenen, des Bisschops, sullen dingen des Woensdaeghs, ende de
Schepenen, des Hertoghs, des Vrydaeghs: Ende als die twee Schepen-stoelen sullen
te gaeder te doen hebben, soo moeten sy, aldaer, by-een comen, om, van hunne
gemyne saecken, te tracteren.
IX.
Item, het is gheordonneert, ende gheëffent,
dat soo eenighen Vremden vonge, oft Arresteerden, dede vangen, oft arresteren
eenige van des Bisschops Luyden, oft hunne
goederen, buyten de Stadt van Tricht; ende dat de gheene, wiens Lijf,
ende Goet, soo gevangen ende gearresteert was, binnen de Stadt van Tricht vonde
den geenen, oft de gene, die dese schaede, ende ongelyck hadde gedaen, oft haere
Goederen; hy machse arresteren, ende aenhouden, soo lange, tot dat het sijne hem
is weder gegeven, ende hy is gebetert: Ende, daer toe, zijn schuldich, des
Hertogens Luyden, te helpen des Bisschops Luyden ( ist saecke dat sy, daer toe,
worden versocht ) ende, op de selve maniere, vermogen, des Hertogen Luyden, te
bekommeren die Buytelingen, die haer, oft haer Goet, hebben aengehouden: ende
haer gevangen houden, soo langhe, tot dat het gene, haer toekomt, is
weder-gekeert, ende sy zijn gebetert: ende, daer toe, zijn schuldich, des
Bisschops Luyden, haer te helpen, des zijnde versocht.
X.
Item, het is gheordonneert, ende gheëffent, dat, van
Hangen, oft van Radt-braecken: van Sieden, oft van Branden, den Dief, oft den
Misdaedigen, doet den Bisschop sijn Gerichte doen, ter plaetse daer men ’t
gedaen heeft tot nu toe: ende den Hertogh, oock, het sijn, ter plaetse daermen
’t gedaen heeft tot noch toe: Maer van Oore, oft van Voet, van Vuyst, oft
ander Lidtmaet, af-te-slaen, mach een yder, van haer, sijn Gerichte doen, opden
gemeynen stock, ende mach, des Bisschops Justitie, den Misdadigen, door de
straten van Tricht, sleypen, totter plaetschen toe daermen hem sal rechten, oft
saecke waer dat daer sleypen toe van noode was: ende des Hertoghs Justitie oock
alsoo, oft daer sleypen toe van noode was.
XI.
Item, het is geordonneert, ende geëffent, ende het
heeft over langen tydt soo geweest, dat, oft Man, oft Wijf, van degeene die
toebehooren den Bisschop, oft toebehooren sullen, ende die te Tricht, onder hem,
hebben geseten, hoe langen tydt dat het geleden zy, willen seggen, ende sweeren
op Godt, ende haere ziele, dat sy den Bisschop niet toe en gehooren, men en moet
hun daerom niet gelooven, soo sy ’t niet en bethoonen, ende proberen met den
oorspronck van haare geboorte: maer soo sy ’t kunnen proberen, ende metter
daet proberen by den oorspronck van haare geboorte, dat is te weten by twee,
ofte dry van hunne broeders, oft van hunne naeste Vrienden, sweerende met hun
ten heyligen, daermede mogen sy verlaeten den Jurisdictie van den Bisschop, ende
hun begeven totten Hertogh, sonder eenige Boete, ten opsien van dien te betaelen
aenden Bisschop: Maer den geenen, oft geene die sulcx doet, en vermach sulcx
niet meer te doen, als die eene reyse: ende al in sulcker manieren is het, ende
moet zijn met den genen, oft gene die toebehooren, oft toebehooren sullen den
Hertogh, ende die te Tricht, onder hem, sullen geseten zijn geweest, ist saecke
dat sy willen, oft kunnen bethoonen, by den oorspronck, van haere geboorte,
inder voegen, als voorseyt, dat sy toebehooren den Bisschop, ende moeten alsdan
verblyven aen den Bisschop, sonder eenige Boete te betaelen, om dieswille, aen
den Hertogh; maer den Man, oft Wijf, die sulcx doet, en vermach het niet meer te
doen, als voor die eene reyse, soo geseyt is.
XII.
Item het is verclaert, ende geordonneert, dat alle de
Mannen, ende Vrouwen, die toebehooren, ende toebehooren sullen aen de Kercke van
Onse Lieve Vrouwe, ende Sinte Lambrecht: oft totter Lieve Vrouwe te Tricht, oft
van onse Lieve Vrouwe te Tongeren: oft van onse Lieve Vrouwe te Huy: oft van
Sinte Oda te Amaing, gehooren, ende moeten gehooren, binnen de Stadt Tricht,
totter Jurisdictie vanden Bisschop.
XIII.
Item, oft eenigen Vremden quamp te Tricht woonen, ende
wilde daer Borger worden, men moet hem ondersoecken, ende vragen, op de trouwe
die hy schuldich is aen Godt, ende sijne ziele, tot wat Kercke, oft Stoel dat hy
gehoort: ende seydt hy dan dat hy gehoort tot eenige der voornoemde Kercken, soo
moet hy blyven onder de Jurisdictie des Bisschops: ende seyt hy, op sijnen eedt,
dat hy elders gehoort, als tot de voorseyde Kercken, hy moet blyven onder de
Jurisdictie des Hertoghs, ende hem toebehooren.
XIV.
Item, soo eenen Vremden te Tricht komt, ende wordt, om
sijn misdaet, gearresteert, men moet hem vragen, op de trouwe die hy aen Godt,
ende sijne ziele schuldich is, tot wat Jurisdictie dat hy ghehoort: ende soo hy
seyt, op sijnen eedt, dat hy is vande Jurisdictie des Bisschops, dat is te
weten, dat hy is vanden Stoel van eenighe der voorseyde Kercken, den Schouteth,
ende Schepenen des Bisschops, moeten over hem recht doen, ende oordeelen: ende
in alsulcker manieren moeten doen den Schouteth, ende Schepenen des Hertoghs,
soo hy seyt, op de trouwe,die hy schuldich is aen Godt, ende sijne ziele, dat hy
niet toe-en-behoort aen eenighe der voorsz. Kercken.
XV.
Item, inder Stad Tricht, zijn schuldich te zijn twee
geswooren Sarjanten, diemen heet Vorsteren, waer van den eenen is des Bisschops,
ende, den anderen, des Hertoghs; ende jeder een, van haer beyde, vermach, binnen
de Stadt van Tricht, te arresteren, om recht, ende Justitie te doen, soo wel de
geene die toebehooren den Bisschopon als de geene die toebehooren den Hertogh:
in sulcken voegen, dat, als bethoont, ende verclaert sal zijn dat den bekommerde
is van de Jurisdictie des Bisschops, den Schouteth, ende de Schepenen des
Bisschops, moeten daer van kennisse nemen, ende oordeelen: ende ist saecke dat
hy is vande Jurisdictie des Hertoghs, den Schouteth, ende de Schepenen des
Hertoghs, moeten daer af kennisse nemen, ende oordeelen.
XVI.
Item, de Huysen vande Gemeynte der Stadt Tricht, ende
den Stock, daermen de Quaedtdoenders aenset, ende de Gevangenissen, toebehooren,
soo wel aen des Bisschops, als aen des Hertoghs Luyden.
XVII.
Item, die Coren-maete, ende die Maete vanden Wijn, het
Elle daermen de Laeckens mede plecht te meten, ende de Roede, daermen het Landt
mede metet, moeten geleght, ende bewaert worden inde Kercke van Sinte Marie, tot
Tricht.
XVIII.
Item, ellick Mensche, die woont, oft woonen sal binnen
Tricht, vermach te hebben sijne Maete van Koren, ende van andere saecken, by soo
verre sy geteyckent zijn met het teycken der Stadt Tricht.
XIX.
Item, dat water vander Maese, aen die zijde opwaerts,
tot in het midden vande Brugge, is al des Bisschops: ende , van ’t midden der
Brugge, nederwaerts, is, het voorseyde water, al des Hertoghs.
XX.
Item, oft het geschiede, ter eeniger tyden, dat de
Brugge gebroken wierde, waerom dat men met Karren, ofte te voet, daer over, niet
bequamelyck gaen en konde, noch de passagie des waters nemen, vanden eenen kandt
der Riviere, totten anderen, soo wel boven, als beneden; alle de profyten van
dese passagie onstaende, sullen deylbaer wesen tusschen den Bisschop, ende den
Hertogh, soo verre aen den eenen, van haer, als aen den anderen, tot dat die
Brugge sal hermaeckt zijn.
XXI.
Item, het is verclaert, ende geordonneert,
dat allen den ban vande Parochie van Sinte Peeters, by Tricht, ende der
aerden gront, soo gelyck hy sich streckt tot inden middele vande vliete vande
Riviere vander Jekere, ter naester zyden Sinte Peeters-waert: ende alsoo, als
die Jekere van opwaerts comt, ende loopt, nederwaerts, tot inde Maese, die is
schuldich te zijn geheelyck des Bisschops: ende daer heeft, den Bisschop, alle
Heerschappyen, ende Gerichte, Hooge, ende Laege, die daer kunnen vallen, ende
daer oyt sullen vallen.
XXII.
Maer vander zyde der geseyde Jekere, in die plaetsche,
diemen noemt, des Bisschops Commer, tusschen de Jekere, ende den wech, daermen
gaet, van Tricht, naer Montenaeken, daer is den Bisschop Heere van des Landts
gront, ende hout-men, dien, van hem, om een seeckere Renthe, diemen schuldich is
alle Jaeren: ende vermach den Bisschop, aldaer, ende oock in die Molens, die
daer zijn, te panden, om sijne Rechten, ende doen oordeelen, ende sijne boeten
op-te-heffen door sijne Justitie, ende Schepenen van Sinte Peeters, van alle
Stucken, die behooren ten erffelycken Gherichte oft van Erven: maer oft daer
Forfait, oft Stucken, die
toebehooren dat Hoogen Recht, gevielen, voor het toekomende, in die voorseyde
plaetsche, dyër is, tusschen den voorseyden wegh, die gaet, van Tricht, naer
Montenaeken, ende ’t midden van ’t gheseyde waeter der Jekere, die kennisse,
het Gericht, ende de Boeten, in soo verre als sy zijn van Persoonen, die waren
van den hooft-cinse van eenighe der voorseyde Kercken, die behooren den Bisschop
toe, ende die ismen schuldich te tracteren, ende te oordeelen door sijn
Gerichte, ende door sijn Schepenen deer Stadt Tricht: ende in soo verre het
geviel van andere Persoonen, als de voorseyde, de kennisse, de Justitie, ende
die Boetenn zijn, ende behooren te wesen aen den Hertoghe, ende men is schuldich
haer te richten, ende te oordeelen door sijnen Gerichte, ende door sijne
Schepenen van Tricht.
Ende wy Henrick van Loven, Wouter Berthout, Peter,
Proost van Bethune, ende Willem van Rotselaer, boven genoemt; alle de Stucken,
boven geseydt, alsoo als sy zijn geschreven, soo hebben wy die, met gemeynen
wille, ende verdragh van ons Vier, gheordonneert, ende verclaert, ende gheëffent,
trouwelyck, naer onsen vermogen, alsoo wel voor d’eene Parthye, als voor
d’andere: Ende in getuygenisse , ende eeuwige ghedachtenisse van dese saecken,
Soo hebben wy dese tegenwoordighe Letteren doen segelen, met onse eygene Segels.
Dit geschiede, ende was gedaen, ende gemaeckt tot Tricht, in ’t Jaer, ons
Heeren, duysent twee hondert ende dry en tachtentich, inde Maendt van Sprockel.
Item, naer dat dese voorseyde saeken waren geschreven,
wy Vier, voorgenoempt, te saemen, hebben, met gemeyn verdrach, verclaert, gheëffent,
ende gheordonneert, om vrede, ende ghemeyn oirbaer, ende baete van onse twee
voorseyde Heeren, ende alle de geene der voorsz. Stadt van Tricht, soo Mannen,
als Vrouwen, die in dese voorsz. Stadt van Tricht nu zijn, oft immer, voordaen,
sullen zijn woonende, ende versamelt in Gherechten, ende Trouw en Houwelyck,
alsoo wel van de geene, die zijn, ende sullen zijn onder den Bisschop, als die
zijn, oft sullen zijn onder den Hertogh, in deser manieren. Oft, dat saecke
waer, dat den Man stierf eer sijne Vrouwe, ofte de Vrouwe eer haeren Man, den
genen, ofte die gene van tween, die in ’t leven sal blyven, naer des anders
doodt, sal behouden, alle sijn leven, hunder beyden Erve: ende sal hebben, in
aelingher wijse, alle de Meubelen, gelyck sijn eyghen, behoudelyck het Testament
vanden Dooden, ende de schulden. Maer, naer die doodt van Man, ofte Vrouwe, die
’t leste sal leven, als, hier boven, is geseydt, alle haer Erve, voorgenoemt,
is schuldich te keeren op hunne ghemeyne Kinderen, soo syër hebben te gaeder
gewonnen, met haer selfs lijven: ende oft dat saecke waer, is schuldich te
keeren tot de andere Hoiren, naer de gewoonte, ende Costuymen vande
Keyser-Rycke. Ende alle dese voorgeseyde saecken, zijn gedaen, verklaert,
ende geordonneert metten goeden danck, wille, ende vervolgenisse der Schepenen,
ende alle de Ghemeynte der Stadt Tricht, alsoo wel des Bisschops, als des
Hertoghs, ende die haer beyde toe-behooren.
Ende wy den Schouteth, ende die Schepenen, ende alle de
Gemeynte der Stadt Tricht, die des Bisschops Jurisdictie toebehooren: ende wy
den Schouteth, ende Schepenen, ende alle de Gemeynte der Stadt van Tricht, die
des Hertogen Jurisdictie toebehooren: alle de voorseyde saecken, alsoo sy zijn
boven verclaert, vereffent, ende beschreven, wellekooren, loven, ende dancken
ten vollen, ende ten geheelen, ende bekennen dat het groote Vrede is, groot
oirbaer, ende baete, immermeer, t’allen tyden, aen onse voorseyde Heeren, aen
Ons, ende aen die geheele Stadt: ende bidden, ende aensoecken onse lieve Heeren,
voorgenoempt, ende het Capittel van Sinte Lambrechts, dat sy alle de Poincten,
voorseydt, willen willekooren, lauderen, ende approberen, met haere gesegelde
Brieven, ende haere Zegels. Ende wy den Schouteth, ende Schepenen des Bisschops,
inde Stadt van Tricht: ende den Schouteth, ende Schepenen des Hertoghs, inder
selver Stadt van Tricht, in ghetuygenisse der waerheyt, ende eeuwelycke
seeckerheyt, der voorseyde saecken, hebben, aen dese tegenwoordighe Letteren,
onse Zegelen gehangen met de Zegelen der vier goede Mannen, voornoemt. Dit was
gedaen, ende geschiedt in ’t Jaer, der Menschwordinghe ons Heeren, duysent
twee hondert dry-en-tachtentich, inde Maendt van Sprockel, voorschreven.
Ende wy Johan, byder Gratie Godts, Bisschop van Ludick, ende alle het voorseyde Capittel der Stadt Ludick: ende Johan, byder selver gratie, Hertogh van Lothryck, ende van Brabandt, voorgenoemt: Alle, ende yegelycke de voorseyde saecken, gelyck sy hier voor beschreven zijn, ende bedongen, willecoren, lauderen, ende approberen, ende belooven die te houden, ende te hueden, voor Ons, ende alle onse Naecomelingen, in alle toekomende tyden, vastelyck ende getrouwelyck, sonder daer oyt tegens te gaen, in ’t geheel, ofte in deel …………. te houden, ende te hueden ten vollen, ende ten geheelen, verbinden wy Ons, ende alle onse Naekomelinghen, gedurichlyck. Ende op dat het zy eene vaste saecke, ende te seeckerder in alle tyden, Soo hebben Wy, ten opsicht van Vrede, ende gemeynen profyte, van ons, ende van alle de voorseyde Stadt van Tricht, dese Brieven doen zegelen met onse Zegels: Het welck gedaen, ende geschiedt is in ’t Jaer, der Menschwordinge des Heeren, duysent twee hondert tachtentich ende dry, inde Maent van Sprockel.