Keurboeken uit Limburg (NL)
Gulpen - 1407
Bewerkt door Mathieu
Vandenbosch
De costumen der bank van Gulpen in 1407, bij
Schepenclerenis vernieuwd,
zijn vervat in 41 artikelen.
Dit zyn eensdeyls die banckrechten van Gulpen naer alden
herkomen ende gewoonten,
eind auch des dorprechten van Gulpen,
soe wyr dat hebben onsen voerseeters hooren cleeren,
soe wye men dat te halden plaegh.
- In den eersten zoo hueden und halden die Schepen, dat bennen der
voorschreve banck van Gulpen egeenen banne (geen dwang) zyn en zal, als sy
dat van alts hunnen alderen hebben hooren cleeren, het sey van meulen, van
wyn, van bier oft van broodt oft van eenicherley saecken.
- Soe hueden voirt und halden die Schepen dat men hun te allen
Voightgedingen schuldigh is twee marck Aix gelts, des betaelt ons genedige
Landheer twee deyl und dat heerschap van Nieuwerborch dat derde deyl.
- Noch soo gehooren bennen der banck van Gulpen veertheen Schepen, und als
deer eyn oft meer sturft, soe deyt der Scholtis die andere Schepen by dan
anderen komen te Gulpen, sie kyesen sy dan eyndrechtelyck eenen anderen
stoelbroeder oft meer, op hunnen eydt ende den nieuwen gekozen Schepen sal
der Heer dem gehoorsaem maken (beëedigen) ten nechsten gedinge. Daerna
gebuyt (gebied) hem der Scholtis voer die dinghbanck te komen und aldaer
staeft men hem den eydt, und sweert hy alsoo wael den heerschap van den
Nieuwerborch hun rechten te halden als onsen geneden Landheeeren die zyne,
und al in eynen eydt, und so bald der eydt gedaen is, soo nemt hem der
Scholtis und da heerschap van Nieuwerborch, oft hun Stadthelder, und leyden
den nieuwen Schepen in die banck, und setten hem op synen stoel by syn
Schepen.
- Soo hebben wy onsen voorseeten hooren cleeren dat niemands bennen der
banck van Gulpen egeene hooge heerlicheyt en hadt, dan ons Genedigen Heere
van den lande.
- Voirts soe hebben wy ons voorseeten hooren cleeren, dat op die gemeynden
bennen der banck van Gulpen, niemandt egeen versueck noch egeen recht hebben
en sal, dan die in der banck geseten oft kerspels luyden zyn.
- Voirts als men eynen burge in het gerichte maent, die rechten die daer van
komen had der Scholtis eyn deyl en die Schepen twee deyl.
- Voirt soo sal eyn borge op eynen ingeseten man oft persoon niet langer
leysten ( te last leggen) dan veertheen daghen und als die veertheen daghen
uyt syn, soo moet der burge penden geven oft betaelinge doen, alsoe verre hy
met gerichte daerom versoght wort.
- Voirt eenen ingeseten man sal op eynen uytgeseten man oft persoon alsoo
lang leysten als ihm genueght, und der weerdt ihm opdragen wilt ( zoo lang
als de waard de mond kosten wil voorstrekken).
- Die leystinge sal syn van eynen man des daghs dry schillingen Aix
peyements.
- Voirt soo sint alle oircken den Schepen alleyn, und der Scholtis oft der
Heer wacht syne boeten ( de gerechtsgelden zijn voor de Schepenen, de boeten
voor den Heer).
- Als men eenen kommer aenslaet (een civiele actie inspant) daervan hebben
die Schepen eyn orcken, und den Heer wacht synes rechts, und der bode van
eynen kommer cont te doen ( te beteekenen) die weerde van eynen halven
oircken.
- Desselven gelycx als men eynen commer ontsleyt hebben die Schepen eyn
oircken, und der Heer wacht synes rechts, und der bode van den ontslagen
commer cont te doen, die weerde van eynen halven oircken.
- Voirt soo hueden und halden die Schepen, eyn persoon den syn haeff
(bezitting) gecommert is, alsoo verre die persoon die haeff niet en
handplicht ( niet zelf bebouwt) noch en deyt handplichten, soo komt die
persoon voer den commer tyds genoech die gueder te ontslaen ( hij is dan
niet aan den gewonen termijn gebonden).
- Voirt als een ondersaet deser banck eynen deyt ingebieden (dagvaarden)
daervan sal der bode hebben eyn alt moerken ( eene munt) oft die weerde
daervan, ende van eynen uytgeseten man die weerde van eynen halven oircken.
- Voirt als der boode eyn geboth deyt van ontfenckenis, van commer, van
penden, van gueder te verbieden oft alsulcker saecken, daervan sal hy hebben
die weerde van eyner halver oircken.
- Noch soo hebben wyr noch onsen voorsaeten horen cleeren, waerom dat een
gesworen boode van Gulpen die brooden hadt, dat is daerom, oft het geviel
dat eenich ondersaet in der voorschreven banck eynen dieff oft eynen
misdedigen mensche, op het syne ( op zijn eigendom) vinge oft gehalden
konde, soo sal der boode gehalden syn den man naer hem ( bij zich) te nemen
in behoeff des Heeren, und den ondersaet daervan te ontlasten, und auch der
voorschreve boode van den ingesetenen luyden die brooden hatt, soo en sal hy
auch van eynen ingeseten man, van eynen in het voigtgedinge te gebieden niet
meer hebben dan eyn alt moerken, oft die weerde daervoor, daerom geeft men
den boode die brooden, und auch om meer saecken wille, die der boode
schuldich is te doen.
- Voirt soe hueden und halden die Schepen als der Heer met raedt des
gerichts, nae der banck recht, in der kercken deyt gebieden oft verbieden,
dat korn, gras, holt, thuyn oft onrechte wegen oft dergelycx deyt gebieden,
als sich noet gebuert die peys ( versterkingen) te maecken, op te werpen oft
valderen te hangen, ende deyt dat gebieden op vyff, oft alsoo hoog als men
dat gebieden sall nae den banckrecht, die daerin breuckelich gevonden werden
die sullen op die brueck (boete) syn, die de Schepen sullen wysen (bepalen
of uitspreken) nae der banck recht.
- Voirt soo is eyne alde gewoonte geweest ende eyn alt hercoomen, dat hier
sullen syn twee geswooren keurmeysteren van broode, van wyn ende bier, ende
voirt soo ploegen ( pleegden) ons voorvaderen te cleeren, dat men dat
vleisch niet blasen en sal (niet opblazen) ende auch geine garetich
(gaarachtig of gekookt) vleisch aen der plancken veil en sullen hebben, daer
en lege salt by ( tenzy er zout bij ligge) tot eynen teycken, ende soo en
sullen sy auch geen soigh vleijsch ( vlees van een zeug) vercoupen, sy en
syngeheijlt (ten zij ze genezen ware) oft daer leege eyn teycken by, ende
soo en solde sy auch geyn vleysch vercoupen dat niet oprecht en waer, ende
soo deck als sy dat deden, ende die keurmeysteren dat voorbrechten, soo
sullen sy op die boet syn die daerop steyt.
- Voirt soo plagh (pleegde) men hier wit broodt te backen op dat gewicht van
Aecken oft 's Hartogenrade, ses om twee Schillinck Aix, ende die becker
sullen van de sessen seven maecken, und daervan mogen die verteppers oft die
't haelen te vercoopen, dat stuk geven voor twee haller Aix, ende oock
sullen die becker gehalden syn half wit broodt te backen.
- Voirt soo sullen die becker dat roggen broodt backen nae dat gewicht van
Aecken oft Raede ('s Hertogenrade), ende als dat broodt op syn gebuer
gebacken is, soo sal dat broodt wagen acht pondt. Voirt soo sullen sy oock
gehalden syn half roggen brooder und vierdel roggen brooder te backen,
iegelyck voor syn weerde; ende voirt alsoo lang als sy eenich broodt hebben,
het sy roggen ofte witte, dat sullen sy voor hunne deuren setten, ende dat
den naegebueren niet weygeren om hun geldt; ende waer 't saecke dat sy
broodt hedden ende dat leunden ( ontkenden) tegen die naebueren, ende men
vonde dat sy dat aen buyten luyden vercochten, alsoo deck als sy dat deden
sullen sy op die boet syn die daerop steyt.
- Als men die keurmeysteren gesint om wyn op te doen ( te keuren) soo sullen
sy den (dien) opdoen met raedt ende slichten van de nabueren, in soo verre
sy die daerby krygen konden, nae ponts belanck van den neesten steeden om
Gulpen gelegen, te weeten, nae Aecken, nae Tricht, nae Raede, nae
Valkenborgh, nae belanck van de maeten ende oyck van den wyn.
- Waer 't saecke dat eenich ander wyn in 't dorp van Gulpen veyl waer, ende
die verteppers en kondens niet gegeven voor den penninck, daer hem die
keurmeysteren op gesat hedden, soo mogen sy den wyn ( het vat) toeslaen
sonder misdoen.
- Waer 't saecke dat eeniche andere wynen in 't dorp van Gulpen veyl weren,
ende die verteppers en konden hem niet gegeven voor den penninck daer hem
die keurmeyster op gesat hedden, soo sullen die keurmeyster dat aen den
Scholtis brengen (bekend maken) ende die sal hun dan bevelen den wyn toe te
slaen ende vueren den bennen dry weecken uytter den dorp naer inhalt des
keurampts ende op die boete die daerop steyt.
- Waer 't saecke dat iemand wyn offt bier hooger vercocht dan hy hunnvan de
keurmeysteren opgedaan (geschat) weere, ende dat die keurmeyste des gewagh
hoorden van den vreempden oft heymschen (ingesetenen) luyden, soo mogen sy
die inbrengen op hun onscholt (dan moeten de verkoopers bewijzen dat zij
onschuldig zijn.)
- Waer 't saecke dat sich dan ervonde dat sy den wyn oft bier hooger
vercochten dan hy hun opgedaen waere, soo deck sullen sy boetich syn, und
die boet is darden halven schillinck Aix.
- Waer 't saecke dat eenich man wyn oft bier veyl hadde ende weygerden dat
den luyden, die des gesinnen om hun gelt, ende naemaels vercochten anderen
luyden den sy wolden, die sullen boetich syn alsoo deck die keurmeysteren
dat inbrengen, ende die boet is dardenhalven schillinck Aix.
- Soo deck die keurmeysteren wyn oft bier opdoen, soo is men hun schuldich
van elcken vat equart desselven drancks, den sy opgedaen hebben.
- Alsoo deck sich bevonde dat die tepper tapden met quarten, sy weeren
tinnen oft eerden, halven oft pinten, het weer wyn oft bier, oft eenicherley
dranck den men metter maeten vercoopt, dat die te kleyn bevonden worden
sullen sy boetich syn, naer inhalt des keurampts ende die boet is daervan
dry stuver Aix.
- Die tappen sonder oorloff van den Keurmeysteren, alsoo dick sy dat doen
soo syn sy boetich, auch naer inhalt des keurampts, ende die boet is auch
dry stuver Aix, alsoo verre die keurmeyster dat inbrengen, als sy daerom
gemaent worden op hunnen eydt van den keurampte.
- Voirt soo sullen die brouwer den naegebueren, ondersaeten oft
buytenluyden, bier laeten (leveren) die des om gelt gesinnen, het sy met
kruycken oft met quarten, alsoo verre su des weyl henbben, boven hunnen
dranck in hun huys ende hoff, alsoo sy des niet en deden, ende die
keurmeyster des gewagh hoorden, soo souden sy dat aenbrengen op hun
onschult, und alsoo deck sich dat hervonde, dat sy des geweygert hadden, soo
deck souden sy boetich syn, ende die boet is darden halven stuver Aix.
- Oft die keurmeysters bevonden dat dat bier niet goed en weer voor den
penninck van dry Aixsche halleren, daer 't op gesat is te vercoupen, soo
mogen sy dat afsetten voor pennincks weert.
- Als die keurmeysteren omgaen wagen oft ycken, soo sal een amptman met gaen
oft iemand van synent weten, ende oft sy dan tinnen oft eerden quarten
vinden die te cleyn weren, soo magh der Scholtis die tinnen inslaen (plat
slaan) ende die eerden quarten ontwey ( aan stukken) slaen, ende sullen op
die breuck syn die daerop steyt.
- Als men omgaet ycken oft wagen, soo sal men alsoo wael die quarten meeten
die sy binnen huys hebben gelyck die geene buyten huys, die op der vinsteren
oft op der deuren staen, ende of 't saecke waere dat sy eeniche quarten
bennen huys hedden ende niet voirt en brechten, ende naemaels daer met
tapden, ende men vonde dat die te cleyn weeren, soo sullen sy op de boet syn
die daerop steyt.
- Voirt oft die brouwer dobbel bier gebrouwen konden, want Gulpen op die
herstraet ligt, soo mogen sy dat doen, und dat sullen die keurmeyster, als
men hunner gesint, oock keuren met etlichen van den naegebueren, alsoo verre
sy die daerby krygen konnen, und dat setten nae pynwaerts weerde, naer
hunnen besten sinnen sonder argelist.
- Als die brouwer dat dick bier brouwen wilden soo sullen sy dat alsoo
vuegen, dat die nabueren oft ondersaeten bennen der banck van Gulpen, hun
penwarts van den dry haller bier vinden, ende oft die brouwer des niet en
deden, soo sullen die naebeuren oft ondersaeten dat dobbel bier hebben, die
quart voor dry heller Aix, ende niet hooger.
- Oft die brouwer den nagebueren oft ondersaeten niet en lieten, ende die
ondersaeten dat den keurmeysteren kont deden, und alsoo ver dat warachich
is, zoo mogen die keurmeysteren dat aenbringen als sy daerom gemaent worden,
ende soo souden dan die brouwer op die boet syn die daerop steyt.
- Die bruecken die van den keurampt koomen, daervan hebt ons Genedige Heer
twee deyl, ende die keurmeyster dat derde deyl.
- Die maet oft quart daer men te Gulpen wyn oft bier oft eynicherley dranck
met vercoopt, sal syn een rechte Colsche quart oft Colsche maet.
- Voirt als men die keurmeysteren eerstwerff settet soo hebben wy gesien,
dat men die met raedt des gerichts voor dinckbanck settet (aanstelt) ende
daer hunnen eydt doet doen.
- Voirt hueden und halden die Schepen dat dat meulenvat, dat een meullener
neemt van een vat te maelen, dat der molter schotel sesthien sal maecken een
gestreecken vat.
- Oft 't saecke weer oft iemandt cronet (klaagde) over dat molter vat, dat
het te groot weeze, soo sal der Heer den meuleneer daertoe halden dat hy dat
molter vat voor 't gericht brenge om te besien oft dat gerecht sey.
Het Kapittel van O.L.Vr. te Aken had in de bank van Gulpen de volgende
bezittingen:
In den eersten den hoff in den Vroenhoff met synen toebehoir ende met eyner
goeden tiendhen ( dat is, van harde vruchten).
Item, eene goeder thiende te Ophem.
Item, eynen halven hoff te Reymerstock ende eyn goede thiende.
Item, eynen hoff te Cleynen Welpsdal met synder thienden.
Item, te Incber eynen hoff ende eyn goede thiende.
Daeraf syn die Heeren Decken und Capittel schuldich, gelyk die Schepen
daerop getuyght hebben, in den Vroenhoff te halden, in behoeff der ondersaeten
der banck van Gulpen, eenen taelweerdigen steyr ( eenen stier die zyn volle
jaren heeft) ende ouch eenen taelweerdigen beyr.
Item die Heeren van Aacken syn noch schuldigh te halden die banck clock
van allen stoff, und oft sy gebreecke, soo syn se schuldig wederom te maken op
hunnen cost.
Item is dat Capittel noch schuldigh den hoogen altaer bennen der kercke
van Gulpen te halden van misboeck van Kelck ende dat mettenboeck.
Item syn sy noch schuldigh te cleyden den hoogen altaer und te geven van
al dat daeraen noot is, om die heylige misse daermede ende daerop te doen, und
als sy versleeten syn, soo send men hun die alden, ende sy moeten dan wederom
daer nieuwe gereytschap seynden.
Item, die voorschreven Heeren Decken und Capittel van onser Liever
Vrouwen van Aecken, ende ons genedige Landheer syn noch 't samentlich schuldigh
te halden den bortgen (houtwerk) van der kercken van Gulpen, van onder uyt ten
grondt te oeven uyt.
Item, noch syn die Heeren van Aecken schuldig des jaers den clocker der
kercke van Gulpen, vyff gerven roggen ende vyff gerven haveren, ende aen den
bode van Gulpen vier ende twintigh gerven roggen ende vier ende twintigh gerven
haveren.
Item, soo is den voorschreven Schepen voirt gevraeght, oft die voorschreven
gueder vry sullen syn van alle beeden, coerweyden oft schettingen, daerop die
voorschreve Schepen getuyght hebben:
Als der Lantheer gebuyt een beedinge off schettinge te setten in synen lande,
soo wordt die gedeylt ijegelycke banck in het land van Raede syn aendeel ende
deyl, soo vergaderen sich dan die Schepen van Gulpen, und deylen dat deyl dat
hun gesat is, und werdt den Vroenhoff, toebehoorende Decken ende Capittel van
onser Liever Vrouwen van Aecken hun aendeel, nae belange van de beede
voorschreven, und dat ander op den gemeynen man aen der banck geseeten, naer
hunnen besten sinnen, und dit want sy alsoe gedaen ende geploegen, ende van
hunnen voorseeten alsoe bracht vonden und geleert.
Bron: Publications de la société historique et archéologique dans le
duché de Limbourg. Tome XIX. 1882.
Met toestemming van de bewerker voor het internet geschikt gemaakt door Herman de Wit, 2003