Keurboeken uit Limburg (B)

Keurboeken uit Limburg (B)

Vlijtingen - 1650, 1751

Bewerkt door Mathieu Vandenbosch

Reglement tot Vlytingen en Heeze des jaers 1650.

De Seer Eerweerdige en Eedele Heeren Deken ende Capittel van Sint Servaes binnen Maestricht bemerkende dat met den Reglement vanden lesten Aprilis lestleden nyet genoechsaem en is voorgecomen aenden grooten ende onbehoerlycken schaede die daegelics compt te geschieden in de coorenvelden der Heerlyckheyden Vleytingen ende Heeze ende aengehoirende gehuchten, door het ophouden van de mennichte van schaepen: Ende verstaen hebbende die groote misbruycken voor desen gecommitteert deur de veltboeden, die 't meestendeel by drie off vier particulieren op den naeme van den gemeynte aengestelt synde, met deselve conniverende in het affhueden van de coorenvruchten dickmaels nyet en penden als eene beeste van den gemeynen ondersaet die by ongeluck uuytgebrocken synde int velt wort bevonden, ende dat deselve veltboeden, alsoe aengestelt, aen de bevelen van den Heer Ryeproost ende Schouteten nyet en gehoirsaemen, noch aen den selven willen aenbrengen deghene sy in het corenvelt bevinden ende den meesten schaede daerin committeren: willende oock versien tegens de clachten vanden gemeynen ondersaeten over de legaliteyt van het opstellen ende repartitie van den erftschattingen, ende andere gemeyne lasten: hebben, naer voorgaende rype deliberatie gemaeckt ende geslooten dese tegenwoordige ordonnantie, die eenen jederen van d' onderdaenen der voornoemde Heerlyckheyden Vleytingen ende Heeze ende aengehoirende gehuchten punctuëlycken sal hebben naer te comen ende te achtervolgen op penen ende correctiën naevolgende:

Inden eersten dat nyemands van de voornoempde ondersaeten en sal meugen houden ende hoyen eenige schaepen, die niet en heeft in gebruyck oft onder synen ploegh het getal van seven boenderen lants in den schadt aengebrocht, ende het voorscreven getal ende meer landen hebbende, nyet en sal houden als drye schaepen naer belanck van jeder boender, daeronder dat oock sullen worden gerekent die lammers dye nyet meer en suygen, ende die schaepen die den schaepherder voor syn eygen onder het cudde off getal van de schaepen van synen meester.
Dat voortaen den Heere Ryeproost metten Schouttet der voorscreven Heerlyckheyden Vleytingen ende Heeze alle jaeren sullen stellen binnen jeder Heerlyckheyt behoirlyck getal van veltboeden, dan welcken sy uyt onsen naemen sullen affnemen den behoirlycken eydt, volgens die conditiën ende reglement dyen aengaende geformeert.
De veltboeden alsoo aengestelt ende geeydt synde sullen hebben ende genieten 'tgene sy voor desen van de gemeynten hebben gehadt, ende boven dyen een derden part van die boeten ende amenden der misbruyckers, die hy aen den Heere Ryeproost ende Schoutet sal hebben aengebracht. In welcken opsien sal den veltboede gehouden wesen te doen des gemeynen dienst, sonder hem te meugen verbinden tot dienste van eenige particuliere wennen (particuliere wennen sijn bizondere pachters) oft anderen, soo voor desen wel is geschiet.
Oock en sal nyemants syne schaepen meugen uuytsetten, op syne eygene landen ofte degene die hy heeft in gebruyck ende in syn bedryff t'zy ter pachte ofte ter helschet, dan sal de selve alleen meugen setten op de braecke ende in syn weyden, zonder oock eenige lammeren te meugen uuytsetten opt corenvelt, op wat pretext dat het mocht wesen.
Van gelycken en sal oock niemants op het corenvelt meugen uuytsetten eenige verckens, schaepen oft andere beesten, t'sy in den winter oft in den soomer, al waert oock op pretext dat de corenvruchten te dick stonden ofte te sterck souden opschieten, emmers sonder voorgaende consent vanden Heere Ryeproost.
Daerenboven en al nyemants van onse voornoempde onderdaeten muegen houden eenige duyven, als den genen die hebben seven boenderen lants in de schattinge; ende dat getal ende meer landen hebbende, niet houden als thien paer uuytvliegende duyven naer belanck ende proportie van jeder boender ende het gelimiteerd getal van duyven.
Ende om voorts te comen aen de ongeregeltheyt van het opstellen ende beuren van schattingen, ordonneeren wel expresselyck, dat voortaen geenen schadt en sal meugen worden omgeleydt, als met voorweten ende bywesen van den Heere Ryeproost ende den Schoutteten, voor de welcke neffens eenige van de gemeente de aeffgaende dorpmeesters ende schatheffers sullen gehouden wesen te doen hunne rekeningen van de schattingen ende gemeyne penningen, die sy sullen hebben ontfangen.
Ende op dat de repartitie van de schattingen mach geschieden met meerdere egaliteit als voor desen, sal in toecoemende d'eene hellicht van den schat oft gemeynen last verdeylt worden op de generaliteyt van de landen, die eenen jederen van onsen ondersaeten sal hebben in syn bedrieff, ende d'andere hellichte van den schadt oft gemeynen last, sal gevonden worden op de woninge ende bedrief van eenen jederen der voorscreven ondersaeten.
Met sulcken verstande dat den genigen die sal hebben vier off meer werckende peerden, sal gereeckent ende getaxeert worden op een dobbel eecx (: soo d'ondersaeten dat noemen:) dye nyet heeft als een oft twee peerden een halve eecx ende die geene peerden en hebben, een quart van een eecx.
Ende waerby de groote wennen oock nyet te seer en worden beswaert, ende dat den gemynen laste egalyck naer gelegentheyt van eenen jederen synen staet worden gedraegen, sullen alle inloogeeringhen van soldaten, teeringhen van persoonen, vaerten ende coreweyden die ten laste van de gemeynte overcomen, verdeylt, ende in te stellen van schattingen, ingestelt ende omgeleyt worden, nochtans met eene discretie ende naeburige estimatie, soo wy onsen Heere Ryeproost ende schouteten dat betrouwen.
Voorders noopende het schieten van duyven ende andere misbruycken voor desen gecommitteert in het velt ende andersints in dese onse tegenwoordige ordonnantie niet vervadt, willen en begeren dat onse voorgemelte Reglement van den lesten Aprilis 1549 sal worden achtervolcht, ende geobserveert.
Ende opdat nyemants hier van ignorantie en vermach te pretenderen, ontbieden ende bevelen onsen Boode onse Heerlyckheyt Vleytingen, ten eynde hy dese tegenwoordige Ordonnantie ende Reglment in offt voor de Kercken der voorscreven Heerlyckheyden de gemeynte vergadert synde, sal hebben voor te leesen ende te publiceeren.
Lastende ende bevelende dat sich eenen iedere van onse voorscreven ondersaeten naer dit tegenwoordigh Reglement preciselyck sullen hebben te veugen, ende tot effect van dyen quyt maecken binnen den tyt van vierthien daegen naer de publicatie van desen, van allen de schaepen ende duyven die sy over het getal van boenders, belanck van desen Reglement, syn hebbende, op pene dat die voorscreven tyt geexpireert synde, allen die schaepen ende duyven die sy daer boven bevonden sullen worden te hebben, by den Heer Ryeproost ende Schouteten sullen worden aengeschlaegen, ende boven dyen vervallen in eene amende van drye goutgulden ende daervoor promptelyck executabell.

Ordonneerende ende bevelende boven dyen Dionys Belgen als onsen Schoutete der voorscreven Heerlyckheden Vleytingen ende Heeze, dese ordonnantie ende Reglement te stellen ter behoorlycken exectiën ende onse ondersaeten der voorscreven Heerlyckheden daer aen te doen gehoorsaemen soo dat behoort.
Aldus geslooten ende geordonneert inden Capittel op Maendach den vierthienden Meert xviC ende vyftich.

Artikel 6 werd Anno 1663, 30 July als volgt veranderd:
Niemant en sal duyvenn meugen houden, die in syne wenninge nyet en heeft vier boederen lants ende die vier boenderen ende daerenboven syn hebbende, sullen meugen houden twee paer duyven voor elck boender.
Die schoutteten sullen meugen houden thien oft twelff paer ende die gerichtsboede vyff ofte sesse paer, al hebben sy oock soo veel lants nyet.

Over den clockenslag te Vleytingen en Heeze.

Veneris quae fuit 8 Aprilis 1650 adm. Rdi et nob. Dom. Decanus et Capitulum ordinarunt in Vleytingen et Heeze esse publicandum hoc subinsertum mandatum, sonans ut sequitur :

Alsoo wy deken ende kapittel der kercke van Sint Servaes binnen Maestricht, verstaen, dat by veel van onse ondersaeten onser Heerlyckheyden Vleytingen ende Heeze ignorantie wordt gepretendeert van onse reglementen ende ordonnantiën, ende dat deselve nyet al te veel en worden naergecomen, nyettegenstaende dat die naer voorgaende clockenslaech publyckelyck ter gewoonelycker plaetsen worden gepubliceert, uuyt oorsaecke dat nyemaents, immers seer luttel persoonen, op den clockenslaech ter plaetse van de gemeyne vergaderinghe en compareren om onse reglementen ende ordonnantiën te hooren voorlesen ende publiceeren, tot onse seer groete verachtinge, die haeren oirspronck heeft genoemen (:soo wy verstaen:) uuyt de authoriteyt die eenen jederen van onsen ondersaeten by misbruyck hebben aengenoemen van die clocken tot elcken reyse te trecken, ende die gemeynte by eenen anderen te vergaderen naer syn welgevallen, om hier inne te versien ende aen andere meer diergelycke inconveniënten daer aen clevende, voor te comen, hebben geordonneert gelyck wy ordonneren by desen.
Dat voortaen nyemants van onse ondersaeten der voorscreven Heerlyckheyden Vleytingen ende Heeze, wie oft omwat oirsaecke het mach wesen, de clocke en sal meugen trecken, oft doen trecken, om op den clockenslaech die gemeynte te vergaderen sonder expres beveel ende consent van den Heere Ryeproost oft van den Schouteten te waere den nood sulx was verheysschende deur inval ende loogeringhe van soldaten, brandt ofte dergelycke andere, als wanneer die dorpsmeesters van onse respective Heerlyckheyden die gemeyn clocke sullen doen trecken tot effect van den voorvallenden noodt, sonder aen de gemeynten alsdan andere saecken te meugen voorhouden, op pene dat dengeenen die bevonden sal worden dese ordonnantie te hebben overtreden exemplaerlyck daerover sal worden gestaft.
Willende ende bevelende aen onse voorscreven ondersaeten, dat soo wanneer die clocke sal worden geschlaegen tot publicatie van onse ordonnantiën ofte andersints, eenen jederen ter gewoonelycker plaetsen sal hebben te compareren, om te aenhoren t'geene aldaer sal worden gepubliceert, sonder dat jemants van daer sal meugen afblyven, ten waere met wettige oirsaecke, in welcken gevalle, eenen knecht off anderen bequaemen persoon van des aeffwesende familie sal hebben te compareren om synen meester naederhant te condigen ende wettigen van 'tgene sal wesen gepubliceert.
Ende alsoo wy by onse ordonnantie van den 14e Meert voorleden hebben beraempt een vast reglement op t'setten ende beuren van de schattinge ende andere gemeyne lasten, waerby 't selve te beter mach worden achtervolgt ende de voorcomende lasten te meer nae egale proportie meugen worden omgeleydt, ordonneren ende bevelen by desen aen allen en eenen jegelycken van onsen ondersaeten onser voorscreven Heerlyckheden Vleytingen ende Heeze ende aengehoirden gehuchten, dat eenen jederen binnen de tyt van veerthien daegen naer d'eerste publicatie deses, aen den Eerw. Heer Ryeproost , ofte aenden onsen Schouteten precys ende pertinent onder solemnelen eede sal hebben aen te brengen ende aengebrocht hebben, alle de landen die hy heeft onder synen ploech oft in syn gebruyck, soo binnen als buyten de voorscreven Heerlyckheyden, sonder eenighe achter te houden ofte te verswygen, op pene dat degene die bevonden sal worden sulx te hebben gedaen, als eenen misdeediger exemplairlyck sal worden gestraft, ende bovendyen gehouden tot vergoedinghe van het dobbel van den schaede die door syn quaet aenbrengen zal comen te geschieden.
Ende waerby nyemants van ignorantie en vermach te pretenderen, ontbieden en bevelen onsen gerichtsboeden onser voirscreven Heerlyckheyden Vleytingen ende Heese diese onse Ordonnantie voor de respective kercken der voorscreven Heerlyckheyden, die gemeynte aldaer vergadert wesende, op de twee naestcomende sondagen t'elcken reysen te publiceren. Ordonneren voorders dat onse Ordonnantie van den 14 Meert lestleden punctuelyck sal worden achtervolcht. Committerende onse Schouteten der voorscreven Heerlyckheyden die voorscreven ordonnantiën gepubliceert synde, eenen jederen van onsen ondersaeten daer aen te doen gehoirsamen soo dat behoirt.
Aldus geordonneert ende geslooten inden Capittel op ten 8ste April 1560. (moet zijn 1650)

Ditzelfde reglement, werd na verandering der namen en der gelden die er in voorkomen, ook gepubliceert in Sichen en Sussen.

Reglement van schaepen te houden te Vleytingen en Heeze.

De Eerweerdige en Edele Heeren ende Capittel der Kercken van Sint Servaes binnen der stadt Maestricht verstaende ende bevindende dat alle jaeren meerderen ende grooteren schaede geschiedt ende gebeurt inde velden ende lande van hune heerlyckheden Vleytingen ende Heeze ende aenhangselen van dyen, deur het houden van menichte der schaepen aldaer.

Omme hierinne te voorsien hebben raetsaem gevonden t'ordonneren ende bevelen gelyck sy ordonneren ende bevelen by desen, aen hunnen ondersaeten der voorschreven heerlyckheyden, dat nyemant van hun,die geen vier boenderen ackerlants in syn wenningen binnen die voerscreven heerlyckheden en sal hebben, eenige schaepen sal meugen in der velden weyden ofte laeten weyden. Ende die het getal van vier boederen sal hebben, die sal twintich schaepen mette lammeren van dien meugen weyden ende die boven t'getal van vier boenderen noch meer landen sal hebben, die sal naer belanck van vyff schaepen voor een boender, meer schaepen meugen houden en weyden, op syn eygene landen nochtans, ende nyet op andere landen, willende ende gebiedende dat hunne voorscreven ondersaeten t'gene voorscreven is aldus sullen naecomen end onderhouden op die verbeurte van sesse goutgulden die ter contrariën sal bevonden worden gedaen te hebben ende dat voor d'eerste reyze, voor die tweede op arbitraele correctie.
Item en sal niemants meugen eenige koeyen, verkens ofte andere bestiaelen meugen uuytdryven ter weyden dan op syn eygen erft ende nyet op eens anders landt ofte reynen, allet op die verbeurte van drye goutgulden voor d'eerste reyse op penen van arbitraelen gestraft te worden.
Item en sal voortaen nyemant meugen duiven houden, die niet in winningen heeft vyffve boenderen landts noch en sal nyemant die duiven meugen schieten, op pene van eenen goudgulden voor elcken scheudt naer die duyven gedaen, te verbeuren.
Ende opdat dese Ordonnantie te beter mach worden onderhouden:
Soo ordonneeren die voorscreven Heeren wel expresselyck aen de veltboeden der voorscreven Heerlyckheyden, neerstelick in de velden om te gaen ende te hoeden, ende die bevonden overtreders deser ordonnantie ende gevalle allen diegene, welck int veld off elders eenige schaede syn doende, met cruyden, pooten,wyen, haegen ende tuynen aff te houwen, snyden off breecken ende andersints, in eenigher manieren getrouwelyck aenden Heer Ryeproost aen te brengen ende oock te penden sonder eenich toegeven ofte vertreck, met gewin van een derdendeel der amende voor syn getrouwelyck aenbrenghen, ende op pene van syn officie te verbeuren ende den schaede te vergoeden, ende daerenboven arbitraelick geamendeert te worden, als hy bevonden sal worden int voorscreven aenbrengen te hebben gedissimuleert.
Ordineerende aende Heere Ryeproost dese hunne ordonnantie te doen metten eersten ter gewoonelycker plaetsen vercondigen ende oepenbaeren, ende daervan doen syn relaes, opdat nyemants hiervan eenighe onwetentheyt en hebbe by te brengen.
Aldus geordonneert in de Capittele op Vrydach den letsten Aprilis 1649.
(Was onderteekent). Door beveel myner seer Eerw. ende Edele Heeren Deken ende Capittel voorgenoempt.
Veestraeten, Secr.

Polityke Ordonnantie der Hooftbancke Vleytingen ende der Bancke van Heeze.

Van weegens den Eedelen Seer Eerwaerden Heer Ryproost sullen voor de banken Vlytingen ende Lafelt op het voogt ofte jaergedinge naer ouder gewoonte aengestelt worden drie dorpmeesters, te weeten voor Vleytingen en Ellight twee, van welke dien van het tweede jaer mede sal weesen collecteur van de personeele ofte binnens dorpse schattingen, en binnen Laefelt jaerlyks eenen, die aldaer ook sal weesen collecteur van de binnendorpse omslaegen, alles op de salaris van ouds daertoe staende.
In de banke van Heeze (ook Hees was toen eene bank) zullen door den Eerw. Heere Ryproost op het jaergdinge aengestelt worden twee dorpmeesters, van dewelcke dien van het tweede jaer ook de peroneele schattingen ofte binnendorpse omslaegen sal collecteeren, op de salaris als van ouds.
Dewelke onder het gesacht van den heere Ryproost sullen hebben de regeringe en directie in alle dorpszaeken van politie tot meeste nut en welvaeren van de gemeente.
De gemelde schatheffers ofte collecteurs sullen nae voorgaende publicatie alle jaeren preciselyk doen pertinente en specifique rekeninge van ontfang end uytgaeve voor den Eedelen Seer Eerw. Heer Ryproost, die deselve publikelyk sal afhooren.
Dogh waerby geen andere gemyntenaeren ofte geerfden sullen moogen byweesen, als die ten minste ses boenders in eygendom besitten, welke alleen bevoegt sullen syn om gemeentens rekeningen tegen te spreeken, naer summair verhoor, van welke den heer Ryproost daerin de plano sal disponeeren, mitsgaeders de rekeningen opneemen en sluyten naer behooren.
Wanneer Syn Edele Eerwaerde oock seffens de repartitie van de gemeente dorpslasten en personeele schattingen voor het volgende jaer sal maeken, waernaer de schatheffers sich sullen hebben te reguleeren.
En ten welken eynde eenider sal gehouden syn getrouwelyk aen te brengen het oprecht boendergetal of de maete der landeryen, weyden, bemden, en andere erven, die hy in eigendom, pacht ofte ten halverscheyd besit ofte wint, op peene van eenen ryksdaelder voor elke groote roede die versweegen sal zyn.
De schatheffers sullen binnen het jaer van hunne administratie tegens de defaillanten der gerepartiseerde schattingen hebben het recht van parate execussie, die hun door den heere Schout, des by enckel billet versoght zynde, daerop sal moeten promptelyk en gratis verleent worden, hetsy by uythalinge en verkoop der vruchten, meubelen en bestialen ofte andersints, ter keuse en optie van den schatheffer.
Die eenen schatheffer oft dorpmeester deswegen oft andersins in het bedienen van syn amte met eenige onbetaemelyke woorden sal bejeegenen oft in eenige manier daedelyk sal verhinderen, sal vervallen in eene amende van drie goltguldens.
Buyten de gewoone verteeringhe der voogtgedingen door den heere Ryproost te ordonneeren, sullen geene andere by de gemeentens rekeningen in uytgaven geleden worden.
Nochte oock geene costen van logementen, refraichissementen van soldaten ofte leverantiën in oft buyten tyde van oorlogh, tenzy die op expresse orders van de dorpsmeesters geschiet ende dan nogh inwendigh veerthien daegen daer naer specifiekelyck aen den heer Ryproost ten eynde van examinatie in taxaet, overgebrocht sullen zijn.
In de gemeentens reekeningen sullen ingevolge resolutie-capitulair van den 3 september 1714 meede niet goedgedaen moogen worden de costen van processen, die sonder permissie ofte consent van het edele seer Eerwaerde Capittel, op den naem van de gemeente sullen aengevangen ofte gesustineert worden.
De opgenoome rekeningen, repartitiën en andere bescheyden, der gemeente sullen geleyt en bewaert worden in den gemeene compe, waervan den Heere Ryproost eenen sleutel ende de dorpmeesters ieder oock eenen sullen hebben. (De gemeentecomp is eene kist gewoonlijk staande in den kerktoren, waarin de archieven der gemeente bewaard werden).
Geene vreemdelingen sullen in deese heerlykheyt meugen komen woonen, sonder daertoe op wettige attestatiën van den heer Pastoor en justitie van syne laetste woonplaetse, door den heer Ryproost geadmitteert te weesen, en sonder alvoorens alhier gestelt te hebben eene reëele cautie, ten minsten van driehondert guldens.
Niemant sal in syn huys mogen houden, nogte in synen dienst nemen, personen die gebannen oft van eenig misdaet hier ofte elders betigt syn, op peene van vyf goudguldens.
Niemant sal binnen de Heerlykheyt mogen herbergen houden, bier oft brandewyn verkoopen, sonder verlof van den heere, op amende van drie goudguldens.
De herbergiers zullen geen gebrouwsel meugen opsteeken om te verkoopen, ten sy nae dat selve te voorens door de keurmeesters, jaerlyks aen te stellen, sal syn goedgekeurd, op amende van drie goudguldens.
Op welke peene sy ook geene andere maeten sullen mogen gebruiken als die van St.-Servaes panhuys. (St. Servaes panhuys te Maastricht lag in de vrijheid van het stift naast den ingang der kerk, aan de sleutel).
Niemant sal meugen bier ofte broodt buyten dese jurisdictie halen om hier te verkopen, sonder speciale permissie van den heere, op peene van drie goudgulden ende confiscatie van het ingebragte bier en broodt.
Niemant sal op sondaegh ofte heyligen daegh gedurende den godsdient, hetzy onder de Misse, Sermoon, Chrystelyke leeringe, Vespers ofte Lof in de herbergen bier ofte brandewyn meugen schinken ofte drinken, op verbeurte van drie goudgulden.
Hoedanig amende ook sullen incurreeren degeen die gedurende het Sermoon ofte Christelyke leeringe de kerke uytgaen ende ondertusschen op den kerkhof ofte elders blyven staen klappen.
Op deselve amende sal niemant op sondagh ofte heyligedaegen binnen oft buyten huys eenige slaefelycke werken mogen doen, tenzy in cas van noodt, nae voorgaende permissie van de Heer Ryproost ofte den pastoor.
Niemand sal in de herbergen ofte brandewynhuys 'soomers naer negen ueren en 's winters nae acht ueren 's avonts mogen drinken oft verblyven, op de amende van drie goudgulden, sullende de herbergiers die naer den voorscreven tydt getapt, geschonken ofte de klanten opgehouden sullen hebben, vervallen in een amende van ses goudguldens.
Die naer gemelde uere met gewelt wilde getapt of geschonken hebben, ofte tegens wille en dank van den weert ofte weerdinne in de herbergen wilden blyven, sullen verbeuren eene amende van ses goudguldens, hetgeene den weert ofte weerdinne aen den Ryproost ofte schout sal moeten bekent maeken, op poene van een goudgulden.
Indien eenigh krakeel, gevecht, slaegereye ofte andere desorders in de herbergen oft brandewynhuysen, by dagh ofte by nacht, quaemen voor te vallen, sal den weert ofte weerdinne gehouden zyn daarvan kennisse te geeven aen den Heeren Ryproost en Schout, op poene van drie goudguldens voor de eerste reyse, voor de tweede reyse dubbelt en voor de derde reyse van arbitraire straf.
Ende opdat tegen alle deese misbruiken te beter worde versien, soo is het dat mits diesen, de respectieve gerechts- en veldboodens gelast worden, om van tyt tot tyt, besonderlyck op sondaegen en heyligedaegen, soo gedurende den Godsdienst als 's avonts naer de gestelde uere, de herbergen en brandewynhuysen gaen te visiteeren, ende exactelyck, sonder eenighe de minste ooghluicking aen de heeren Ryproost en schout aen te brengen alle degeene, die sy alsdan aldaer sullen gevonden hebben, mitsgaeders den weert ende weerdinne, op poene van suspensie van hun officie ende andere arbitraire correctie, naer exigentie van zaeken.
Die de boden oft derselver assistentie in d'executie van hunne functie komen te injureeren, te affronteeren, te dreygen, te casteien, te beschimpen ofte andersints quaelyck te bejeegenen, sal verbeuren een amende van drie goudguldens ende die selve sal slaen ofte andersins mishandelen, sal vervallen in ses goudguldens, boven de arbitraire correctie naer de omstandigheid van het feyt.
Gelyk ook diegeene die sigh daedelyck sal onderstaen het visiteeren en executie te weygeren aen de boodens, door den schout wettelyck ter executie gesonden, sal vervallen in een amende van drie goudgulden, ende zoo hy sich by het vervolgh komt te opposeeren, in een amende van ses goudguldens ofte andere arbtraire correctie, nae verheysch van zaecken.
Die sullen vloecken ofte zweeren, sullen telkens verbeuren eenen goudgulden.
Niemant en sal by daege oft by nachte opentlyk ofte bedecktelyck mogen draegen ongeoorloofde waepenen, als sakpistoolen, puntige messen, poignaerden, stiletten, groote en gemeene stokken, etc. op poene van drie goudguldens, booven de verbeurte van de verbodene waepenen.
In hoedanige peene van drie goudguldens ook zullen vallen de gheene die iemant sullen uytdaegen, drygen oft met smaedelyk schimpen lasterende oft anderssins met injurieuse woorden affronteeren ofte insulteeren.
Die ongewaepent aen een ander een vuystslach toebrengen ofte andersins ten lyven vallen sullen, ofte die naer iemant sullen slaen ofte werpen met eenige instrumenten, 'tsy stokken, potten, pinten of dergelycke, sullen in cas van geene wonde verbeuren ses goudguldens en in cas van een bloedtwonde, eene dubbele amende ofte andere meerdere straffen, naer exigentie van zaeke, indien er lempte, verminkinge ofte andere aggraveerende omstandigheden bykoomen.
Die een mes, degen, sabel ofte ander diergelyck instument op iemant trekken oft daermede naer iemant steeken, snyden oft slaen sullen, ofte die met eenig schietgeweer op iemant aenleggen, oft op iemant schieten sullen, sonder te raeken ofte te quetsen, sullen vervallen in eene amende van 12 goudguldens, ende in cas van quetsure in dubbele amende ofte andere swaerdere straf naer exigentie van saeken als voor.
Die een gestilt krakeel oft gevecht wederom gaende maeckt, sal vervallen in een amende van ses goudgulden.
Geen chirurgyns sullen meugen in deze heerlykheyd eenige quetsure verbinden, sonder alvorens afgevraeght te hebben, wie is ofte syn diegene die hem gequetst hebben, ende sullen gehouden syn binnen 24 uuren van het eerste verband ofte eerder daeraf haere schriftelyke verclaeringhe mit deliniatie ende expressie der breedte, langte en diepte der wonde aen den Heer ryproost en schout ter hand stellen, op poene van niet meer in deese jurisdictie de chirursie te exerceeren.
Een dood lichaem van iemant die verongelukt is ( als was het ook by pur ongeval, sonder iemand toedoen oft schult ) sal niet moogen begraeven worden sonder voorgaende judicieele visitatie ende permissie van den Heer Ryproost en schout, aen welke de naeste vrinden sullen gehouden syn sulks aenstonts bekent te maeken, op poene dat anderssints de naeste vrienden en alle andere tot begraffenisse van dien gecoöpereert hebbende, sullen verbeuren ieder een amende van twaelf goudgulden.
Die eenige staetschenderye ofte moetwilligheyt, hetsy aen huysen, boomen oft andersints sal begaen, sal vervallen in een amende van twaelf goudgulden en daerenboven naer omstandigheit van saecke extraordinairlyk gestraft worden.
Ende alsoo by experientie bevonden is, dat veele slaegeryen, straet ende boomschenderyen en andere delictiën meer, soo by daege als by nachte worden gecommitteerd door militairen, dewelcke hun van tyt tot tyt met verlof van hunne officieren ofte andersins alhier binnen deese heerlyckheid koomen op te houden, soo is het dat aen alle gemeentenaeren en ingesetene deser heerlykheid geinterdiceert en verbooden wordt, op eene amende van eenen goudgulden, eenige militairen, al waere het ook hun eygene kinderen tot hunnen huysen in te nemen ofte verblyf te geven, tensy dat sy sulk aen den heer Ryproost en Schout, beneffens vertooninge der verlofspassen van die militairen, vooraf sullen hebben bekent gemaakt.
Aen de militairen sal niet gepermitteerd weesen gedurende hunnen verloftydt binnen deese heerlykheid, hetsy over straet, in huysen ofte herbergen te draegen ofte by haer te hebben eenigh syd- oft schietgeweer, op, poene van eenen goudgulden.
Wanneer diergelyke militaire verlofgangers gedurende derselver verblyf binnen deese heerlyckheid eenig misdaed ofte contraventiën sullen koomen te bedryven, soo sullen tot de betaelinghe der amende daerop gestatueert, geactioneert ende geëxecuteert worden degeene die aen denselven de wooninge oft verblyff by haer sullen gegeeven hebben, hetsy ouders, verwanten oft anderen.
Het is mede verboden van des winters naer neghen ueren en des soomers naer thien ueren op 'sheeren straeten uyt te verblyven, te jouchelen oft te naghraeven, op de amende van drie goudguldens.
Dewelcke ook incurreeren sullen, degeene die sullen rammelen of ramour maeken voor oft ontrent de huysen van een hertrouwt man ofte weduwe.
Een ongetrouwt vrouwspersoon door een ongetrouwt manspersoon beswangert synde, sullen ieder vervallen in een amende van twintigh goudguldens, doch koomende met elkanderen te trouwen, sullen konnen volstaen ieder met thien goudguldens. Ende in cas van bloedschande sal de straffe dubbeld en swaerder syn nae exigentie van saeken.
Ende soo een van twee absent, insolvent ofte alhier niet gegoet waere, sal den anderen voor hem betaelen, gelyk ook de vrouwspersoon sal moeten doen, in cas zy niet sal konnen overtuyghen dengeenen die haer beswaengert heeft.
Die eenige vruchten, veltgewasssen, fruyt oft moeserye van andermans goedt, hetsy uyt de velden, weyden ofte hoeven sal weghneemen, steelen oft stroopen, sal vervallen in een amende van drie goudgulden ende daerenbooven volgens quantiteyt der selver arbitrairlyk gestraft worden, boven de restitutie en vergoedinge van het vervoer, des gelyk ook die iemants anders tuyningen, haegen, steckelen, gaerden, etc. sal uytbrecken oft wegte nehmen.
Niemant sal meugen oosten oft someren, (soomeren of seumeren is aaren rapen achter de maaiers) tensy arme gebrekkige luyden die van den armen leeven en tot werken onbequaem weesen, op poene van drie goudguldens.
De oogsters en oogstersen sullen sich niet voor den sonnen opgang, nochte naer den sonnen onderganck in het velt moogen laeten vinden, noghte eerder op het land moogen koomen, als naer dat alle vrughten daervan syn afgehaelt, op poene van niet meer te mogen oosten en voorts als dieven gestraft te worden.
Niemant sal eenige thienbaere vrughten uyt den velde vervoeren, tensy deselve eerste syn gebonden en in thiende hoopen gestelt, ende dat daervan vooraf weete en kennisse sy gegeven aen den thiendenaeren ofte derselver gecommiteerden, op den verbeurte van dubbelde thiende ende drie goudgulden.
Niemant sal moogen duyven houden, tensy hy voorsien is van reedelyck labeur, ten minste ses boenders, op poene van drie goudgulden en confiscatie der duyven.
Niemant sal moogen schapen houden, als die ten minsten achthien boenders onder syne akkerwinninge heeft, ende niet meer als naer maete van vier op elk boender, op poene van drie goudgulden en confiscatie van de schaepen, die contrarie aen dit verbod bevonden sullen worden.
En sullen degeenen die tot het houden der schaepen sullen gequalificeerd syn, gehouden weesen van by de heeren Ryproost en Schout getrouwelyck aen te brengen haer opreght boendergetal, op peene van drie goudguldens tegen de naelatinge, ofte die meerder getal der boenders sullen opgegeven hebben als sy besitten.
Niemant sal by syn eygen schaepen eenige andere schaepen moogen houden, tot profyt van syne schepers ofte andere domestieken, op poene van confiscatie van deselve en amende van ses goudgulden.
Nogh sullen geene twee of meerdere ingesetenen te saemen mogen schaepen houden op pretexte dat hunne byeen gebrachte akkerwinninge gesaementlyk uytmaekt het gerequireerde getal van 18 boenders, op poene van drie goudgulden.
Niemant sal voor den sonnen opganck ofte naer den sonnen ondergaenck moogen met schapen ofte andere beesten in het velt blyven, op poene van drie goudgulden.
Naer halff Meert sal niemant syne schaepen in de wintervrughten, alwas het op syn eygen lant, moogen laeten hoeden op poene als voor.
Niemant sal ten tyde van den oogst op de stoppelen schaepen mogen weyden, voor dat de vrughten daervan sullen syn afgehaelt en eer den gemeenen verkensherder daerop sal gehoed hebben, op poene van drie goudgulden.
Niemant sal syne verkens moogen laeten uytgaen, ten sy met den gemeenen verkensherder, door de dorpmeesters aen te stellen, op de boete van 21 stuvers.
Geene veulens, nogh geyten moogen int velt oft ontrent eenige heggen gebrocht worden, op poene van eenen goudgulden, booven de reparatie der schaede.
Hy wiens beesten by geval of sonder desselfs toedoen, op andermans vruchten ofte weyden sullen bevonden worden, sal betaelen eene boete van een en twintich stuyvers eens, nae voorgaende vergoedinge van den schaede.
Die synen beesten op andermans vruchten of grasgewasch sal weyden laeten, hetsy by daege of by nachte, sal incurreren eene amende van drie goudgulden, boven de vergoedinge van den schaede voor of door hem te geschieden.
Die de gepande beesten eygener authoriteyt uyt den pandstal sal haelen, sal vervallen in een amende van ses goudgulden boven dye waervoor de beesten gepand sullen syn.
Ten opsichte van de vremde bestialen die binnen deese jurisdictie gevonden sullen worden, sullen de voorschreven amenden oft boete verdubbeld worden.
De veltboodens sullen daegelyks de velden en weyden moeten visiteeren en de pandbare beesten panden ende ten hunnen huysen in den pandstal brengen, die sy niet sullen moogen los laeten, voordat den schaede ende de daertoe staende amende ofte boete sal betaelt syn, sonder eenighe conniventie, op poene van privatie van hun officie.
Soo sullen oock de Heeren booden van tyt tot tyt moeten door het velt gaen om te panden, gelyk mede alle andere inwoonders sullen mogen doen op haere eygene erven ofte pachtlanden, mits stellend de gepande beesten ten huyse van de veltbooden.
Ieder sal tweemael 's jaers, te weeten ontrent half Mey ende ontrent half October, syne vloetgrachten moeten openen ende de dorps souwen (elders vloedgraaf genoemd, is een waterloop), ten minste twee voeten breedt ende eene behoorlyke diepte uytwerpen, op de boete van 21 stuyvers voor ieder plaetse.
Alle de gaeren en valderen (valderen en gaeren zijn de deur- of poortvormige afsluitingen der moestuinen en boomgaarden) sullen op hunnen behoorlyken tyt moeten gehangen syn, mitsgaeders de hoven, weyden en dorpsluytingen, getuynt en toegemaekt daer het noodigh is, op ordinaire boete.
De gesaementlycke gemeentenaeren sullen ter ordinnantie van den Heere Ryproost de gemyne weegen en heerbaenen, soo binnen als buyten dorps, op haere behoorlycke breedte brengen, met kieselingen ofte andere behoorlycke materiaelen vaerbaer maecken en dat jaerlyks onderhouden, alsmeede den gemeenen meerpoel (meerpoel is de openbare waterpoel des dorps, ook de drink genoemd, waar het vee gaat drinken en waarvan het water dient voor het huishouden en tegen brand) tot eenieders gerief behoorlyck vaegen en uytvaeren.
Alle degeene die met karre en peerden ten eynde voorchreven, gecommandeert synde daer toe niet sullen pareeren, sullen voor ieder reyse vervallen in eene amende van twee goudgulden. Ende de keuters oft botters die achter blyven sullen oft niet behoorlyk sullen voorsien weesen van schuppen ofte andere geordineerde instrumenten, in eene amende van eenen goudgulden.
De veldweegen, steegen en voetpaden sal een ider tegens ende op syn erve moeten onderhouden, op de boete van een en twintigh stuyver voor ider plaetse.
En opdat geene onbehoorlyke weegen worden gemaeckt, soo sal niemant buyten de gesegde weegen eenige andere, hetsy te voet ofte te peerde, met karren ofte waegens mogen gebruycken, op pene van een en twintigh stuyvers voor ider reyse.
Een ider sal syne heggen, haegen ofte boomen, staende langs de wegen, hetsy veldweegen oft andere, soodanige gesnoeit moeten hebben, dat daerdoor de vrye passagien, hetsy van menscheid, beesten, karren ofte waegens, gelaeden ofte ongelaeden, niet verhindert worden, op verbeurte van 21 stuyvers voor iedere plaetse.
De belytenisse van de weegen, vloetgragten, souwen, dorpsluykingen (dorpsluykinge is dorpsomheining of afsluiting), etc. sal door den heer schout, geassisteert met twee scheepenen en secretaris, mitsgaeders de respective dorpmeesters en veltbodens, jaerlycks geschieden in Mey oft Juny, naer voorgaende publicatie van 14 daegen.
Niemant sal eenige kuylen ofte dieptens, hetsy waeterpoelen, saegh- ofte mestkuylen op de gemeentestraet moogen maeken ofte uytwerpen, op de verbeurte van eenen goudgulden, boven de verpligtinge van sulke kuylen ofte dieptens op hunne costen aenstonts weeder te applaneeren.
Niemant sal in de meerpoel schaepen mogen wasschen oft kemp leggen, op peene van drie goudguldens.
Die van iemants erve iet sal afakkeren oft afsteeken, sal voor elke afgeackerde of afgesteekene kleene roede betaelen enen goudgulden, booven de restitutie ende vergoedingen van den schaede.
Die enige reynsteenen, paelen oft liemieten sal lichten, uytwerpen ofte verplaetsen, sal vervallen in een amende van thien goudgulden.
Niemant sal eenige landeryen, weyden, beemten, hooven, huysen ofte andere erven, hetsy in huure, pacht oft ter halfscheidt moogen behouden, sonder schriftelyken toust oft huurcedullen, op amende van drie goudgulden voor ieder parceel.
Op welke amende ook verboden worden alle dispositiën ofte surrogatiën over gehuurt, gepacht ofte halfscheyts goedt, hetsy by testament, scheydinge of deylinge ofte contract onder den leevende, die nietigh ende van onwaerde zullen syn.
De pachter oft halfwinnen sullen by den afstand van haere pacht ofte halfscheydtslanden ofte by het eynde van haeren toust geene veddingen ofte andere ploegrechten konnen pretenderen, tenzy degeene die sy uyt haeren tousten souden konnen beweysen, haer te competeeren.
Die sich van andermans erve tegen wil en dank van den eygenaer sullen meester maeken, sullen swaerder en selfs aen den lyve gestraft worden, volgens de gemeene geschreven rechten.
Die sigh sal verstouten, hetsy in het geheyme ofte in het openbaer, eenigerhande dreygementen te doen oft iet wis, 'tsy met woorden oft eenige andere teekenen te kennen te geven, waerdoor andere mochten worden afgeschrikt ofte belet van eenige landeryen in huure, pacht oft ter halfscheydt te neemen, sal boven de amende van 12 goudguldens, verders naer exigentie van saecken, anderen ten exempel, arbitrairlyck en selfs met de poene van het crimen scopelismi gestraft woorden, al was hy desweegens ook maer door eenen getuygen geconvinceert. (Scopelismus is volgens Ulpianus steenen zetten op iemands akkers, ter bedreiging).
Wanneer eenen eygenaer van akkerlant een pachter ofte halfwinner, by expiratie van toust willende veranderen, daertoe geenen anderen naer het verloop van een halfjaer sedert het afgebodt sal konnen vinden, soo sullen op desselfs enckele klagten by den heere Ryproost, nae desselfs goedtvinden, de respective dorpmeesters onder het opsicht van den heere Ryproost en Schout gehouden syn om sulck landt of erve ten coste en laste van de gemeente oft ingesetenen behoorlyk en naer landts gebruyck te doen by toerbeurte cultiveeren, mesten en besayen, mitsgaerders de vrugten daervan ten behoeve van de gemeente genieten, mits jaerlyks daeruyt aen den eygenaer betaelende voor ieder klein roede eenen stuiver, vrye van alle lasten, totdat eenen anderen bequaemen pachter ofte halfwin sigh sal opdoen, op poene dat sulk land oft erve desolaet blyvende liggen ofte niet naer behooren gecultiveert wordende, de gemeente eventwel verpligt sal syn den voorschreven pacht aen den eygenaer te betaelen gelyk ook in cas de vruchten op het land staende, 'tsy ryp ofte onryp, feytelycker wyse wurden bedorven, afgemaeyt ofte vervoert, sonder dat de daeders, (die boven de vergoedinge van den schaede, aen den lyve strafbaer sullen syn), achterhaelt ofte door ingesetenen ondeckt wierden, sullende de ingesetenen die op hunne tourbeurten ten eynde voorschreven gecommandeert synde daeraen naelatig ofte weygerig sullende syn, vervallen in een amende van 3 goudguldens voor de eerste reyse, ende in zes goudguldens voor de tweede reyse, booven hetgeene aen anderen in haere plaetse sal moeten betaelt worden, en buyten dat sy daertoe by executieve middelen van contraintes sullen gedwongen worden.
Niemant sal binnen deese heerlyckheid, sonder permissie van den heere Ryproost, moogen jaegen ofte eenigerhande wilt vangen, noghte eenig jaechtgetuyg moogen hebben, op een amende van 6 goudgulden, booven het verlies der jachtinstrumenten, daer sy meede bevonden sullen worden.
Die hunne honden, sonder permissie van den Heer Ryproost niet sullen hebben voorsien met behoorlycke kluppels aen den hals, sullen vervallen in een amende van 3 goudguldens voor ider hondt.
De ouders sullen moeten instaen en executable syn voor alle soo gestelde als arbitraire boeten of amenden die die selver kinderen, hetzy meerder- of minderjaerige, in haeren broode synde, verbeuren.
Geene saecken sullen van officie weegen extraordinairelyck vervolgt mogen worden, als die daer lyfstraffe toestaet.
87. En in saecken waer de amenden niet gaen boeven de 4 goudgulden, sal niet als naer mondelijk verhoor van partyen, by enkele comparitie de plano, mogen gedisponeert worden.

Aldus oversien ende gereguleert door den eedelen seer Eerwaerden Heer De Bounam, Ryproost van Vleytingen, den Edelen seer Eerwaerden Heer van Eyll, Ryproost van Heer, ende den heer Reynders, kanonik, daertoe gedeputeert, onder examinatie ende ratificatie van de Edelen seer Eerwaerde Heeren Deeken ende Capittel van St.-Servaes tot Maestricht, in Juny 1751.
(Was geteekent) J.H. de Bounam, Ryproost. - G.L. van Eyll, Ryproost van Heer. - deputatus F. Reynders, comptor.
J. Habets.

Bron: Publications de la Société historique et archéologique dans le Limbourg, Maastricht. T. XXVII, 1890, p. 369 - 391.

De voetnoten in de 'Publications van Maastricht' zijn door de bewerker tussen haakjes en in italiek binnen de tekst geplaatst.

Met toestemming van de bewerker voor het internet geschikt gemaakt door Herman de Wit, 2003

 Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net