Keurboeken uit Limburg (B)

Niel - 1569

Bewerkt door Mathieu Vandenbosch

Allen den geenen, die desen tegenwoordigen brief met onse zegelen sullen aensien oft hooren lesen, wij Joannes Bruijninx, als scholtus in der tijd ende schepenen mede der Bancke ende Heerlijckheijd van Nijel, Aerdt de Hinnisdael, Aerdt van Roest, Marten Tuteleers, Leonard Vandersteghen, Mathijs van Hennis ende Jan Proveneers, alle schepenen der Bancke en Gerichts voorsc. Saluijt. Doen te weten dat voor ons als voor Gericht, coemen ende verschenen is, die Edele en welgeboren Heer, Heer JACOB VAN CORSWAREM, grave van Nijel, heer tot Landelijsboots-polaer, erffvocht van Hannia ende vocht vant Hoeft van Anden onder Gingelom, Ridder … den welcken Heer versueck van ons ende van die gansche gemeijnten van Nijel sijn alde clerenissen ende certificatie vernieuwt te worden, (mits dat sijn alde brieven verdonckert begonsten te worden ende van aldhijd te vergaen), van allen alsulcke alde Privilegien, Statuten, Rechten ende Costuijmen van recht als derselve graeffelijcke heer van alden eercomen ende voorlede tijden binnen sijner heerlijckheijd van rechten wegen is hebbende, ende sijn Alderen en Voorsaeters altijd gehad hebben. Waerop alle die ondersaeters der voorsc. heerlijckhijd op het jaergedinge metter clock gedaegt sijnde ende ingeeijscht sijnde, versouchten die selve ondersaeters, dat men die poincten ende inhalt des graeffelijcken Heer van Nijel Usantien, Rechten ende hen die alde Privilegien lesen ende eens vercleeren saude; hetwelck hen mijnheer voorsc. accordeerde. Nae den welcken dat den selven ondersaeters alsulck altemael gelesen ende vercleert was (ende sij algelijck wel gehoirt ende verstaen hebben) soo hebben dieselve ondersaeten altemael eendrachtelijck bekend dat alsulcke Puncten en Privilegien ende Rechten als (nu hun voorgehalden heeft en) hier naer beschreven staen des heeren van Nijel van alle eercomen ende menschen gedenckenisse Recht, Gewoonten ende Usantie ist, ende dat sulcs boven menschen gedenckenisse binnen der heerlijckheijt van Nijel als voor goede, laudabel Rechten ende alde Usantie gebruijckt is geweest tot deses daegen toe, ende noch behoirt geobserveert ( gebruijkt ende gehalden) te worden ten eeuwigen daegen. Mits welcke bekentenissen ende overgeven bij dengraeffelijcken Heer, der alde rechten, Privilegien … soo cleeren ende certificeren wij Scoltus en Schepenen voors. (gelijck hiernaer volgende ist).

1. Dat de Heer JACOB VAN CORSWAREM wordt gehalden tot Nijel als eenen grave ende grondheer der selve heerlijckhijd, galge, put ende ratt heeft ende dat hij Banck te loije, te vonnisse en te recht stellen sal sonder eenigh derhande hinder dien dorpe van Nijel oft inwoonders aen te doen.
2. Dat den Heer van Nijel dieselve heerlijckheid van niemant anders te leen oft andersints is haudende dan van Godt ende de sonne ende van hem selve als grondtheer der selver plaetse en mits de selve een erftvoecht is van den hoft van Anden onder Gingelom gelegen.
3. Dat der selve Heer van Nijel die selve heerlijckhijd, oft possessie daervan ontfangende, totter clocke geleijd moet sijn, silver en golt saijen tegen der sonnen ende den eedt doen als hennen eijgen grondheer ende grave van Nijel ende van Schepens ende ondersaeters den eedt ontfangen, en henne op henne privilegiens oock desgelijcken doen.
4. Dat ten allen tijden als der graeffelijcke Heer van Nijel die clock doet slaen, die ondersaeters dijen clockslagh altemael schuldigh sijn te obedieren ende henne daer op te rusten ende eggeen andere.
5. Dat den heer van Nijel eeniger banmolen, noch ban paenhuijs, noch ban oven en heeft binnen den dorpe van Nijel.
6. Item hauwen wij schepenen dat het water ter molen te Nijel comende niet en mag opgehalden worden van nijemande noch tot Nerem dan 's saterdaege snoens tot sondagh snoens.
7. Item hauwen wij schepenen wannier dat iemande were die op de deuren oft op huijsen steecke oft sloeg oft leemden iemande binnen den dorpe van Nyel dat die verbeuren sal aen den heer xxxiiii Rinsgulden seven schellingen goets gelt voor den Rinsgulden.
8. Item hauwen wij schepenen wannier dat yemande de andere slaet oft stoete een weykende wonde dat die verbeuren sal aen den heer seventhien Rinsgulden seven schellingen goets gelt voor den Rinsgulden.
9. Item hauwen wij schepenen wannier iemande den anderen steecke oft sloege een sypende wonde daer men drye herders vlas in geleggen conde, verbeuren sullen negen dalffve Rinsgulden seven schellingen goetsgelde voor den Rinsgulden.
10. Item hauwen wij schepenen wannier iemande strydt oft strydverdich is ofte waere binnen den dorpe van Nyel dat die verbeuren sal aen den heer, aen den meyer ende aen die schepenen xxxiiii alde grooten, twee alde vlemschen voor de alde grooten te weeten aen den heer van Nyel xiiii alde groten, aen den meijer thien alde grooten en aen die schepenen thien alde groten.
11. Item hauwen wij schepenen waer het saeken dat ymande quaeme dye misdaen were oft gequetst waere die claegden voor onsen meyer ende schepenen van Nyel die comen sullen, dat den heer geene beteringe nemen sal dye partye waere voor gesuent, maer oft geviele dat die partye die misdaen were niet en claegden binnen viertigh daegen naer dat sy gequetst were oft haer misdaen waere, soo mag den heer syn boete nemen sonder consent van die partey oft sonder hem selve oft die partey te vercorten.
12. Item hauwen wy schepenen dat als twee ondersaeten vechten oft stounen buyten die limiten der heerlyckheyt van Nyel alwaer buijten landts die selve soo wael in die boeten vallen gelyck alwaert op die plaetsen van Nyel gebuert.
13. Item dat den heer van Nyel binnen synder heerlyckheyt magh vangen en spannen op eener quaede faeme sonder eenige inqueste oft vonnisse te bevoorens te derfnen hebben.
14. Item hauwen wy schepenen dat ten allen tyden datter doodtslagen ende ongelucken te Nyel gebuerden dat den graeffelycken heer van Nyel dye het ongeval hebben gedaen calengeren ende remissioneren mag ende die selve remissie hebbende syn vry ende los in het gansche landt van Loon ende Luijck sonder hinder oft letsel over al te meugen gaen ende staen.
15. Item hauwen wy schepenen ten allen tyden dat sulcken ongevalle gebeurde oft dat ymands kinderen hebben ongevall die in vaders ende moeders broodt noch waeren oft verdroncken waeren by quaede bewaeringe der alderen, den heer magh alsdan aentasten ende calengeren tot synen profyt gereet en have der selver alders.
16. Item hauwen wy schepenen als oock ymandts kinders van wat auderdom sy syn noch in de broode van vader ende moeder synde, tot Nyel eenich ongeluck hebben en ongevall dat den heer d'alders guderen, have ende gereet tot syn oirboir calengeren magh ende des delinquants persoon ende leyff.
17. Item hauwen wy schepenen want ymand tot Nyel eenigh delicht doet dat criminael is ende het leyff ende leven aencleeft, gelyck sacrilegien, doodtslaegen, morderyen, met gewalt huysen scofferinge ende verstooringe ende opbreeckinge met openbaer gewalt en dyer gelyck quaede feyten, magh alsdan den graeffelycken heer van Nyel den delinquanten persoon lyff ende goedt aentasten ende calengeren.
18. Dat den Heer van Nijel heeft eenen seeckeren cheijns binnen den dorpe van Nijel, vallende allen jaer St. Stevens dagh, op seecker guden en landen van welcke landen, van welcke landen dat meestendeel cuergoedt is, van welcke cuergoederen die drij boinderen schuldigh sijn eenen capuijn, 18 penningen ende den vierden deel walem, elcken alsoo groot als een mensche tusschen beijde handen over den bandt gehauwen kan, oft voor dat hondert van de walemen twee alde grooten, (8 penningen voor den alden grooten). Ende weert saecken dat die laeten haer cappuijnen oft ceijns nijet en betaelden St. Stevens daege, soo meugen sij noch overlest ende sonder eenigh calengeringe haere ceijns betaelen des derden daegs naer deerthienden dage.
      Item waert saecken dat eenige van dyen laeten haeren ceyns niet en betaelden noch op St. Stevensdach, soo sal den geenen die den ceyns opgehalden heeft den meyer condigen des avonds die geene ende dat goedt dat sy in gebrecke ware ceynsen vinden oft syn, ende dan sal den meyer des anders daegs zyn schepenen te gaeder doen ende sal maenen wy ende in wat manieren den heer tot synen ceynsen comen ende geraeken sal, soo hauwen wy schepenen dat dat goedt alsdan misdaedigt ende genade by recht ende die schepenen haere cost, ende is dat saecke die laeten des daeghs komen met ceynsen ende boeten ende de schepenen haeren cost geven, soo sullen sy daermede vry syn ende is het saeken dat sy des anderen daeghs niet en comen voor dat manisse van den meijer, soo hauwen wy schepenen dat goedt noch eens misdaedigh ende genaede by 't recht ende den schepenen haere cost, en oft sy des anderen daeghs oft des deerden daeghs niet en komen voor des meyers manisse, soo hauwen wy dat goedt derden werff misdaedigh aen den heer ende den schepenen haeren cost ende des vierde daeghs hauwen wy schepenen heer ende goedt te gaeder ende de schepenen haeren cost, ende des vyfden daeghs hauwen wy den heer syn sasyn sonder ymanden daeghs daertegen te setten ende den schepenen haeren cost, ende oft dat goedt onder onse bancke niet gelegen en is oft en waere, soo sullen wy schepenen dat draegen aen den heer ende schepenen daer dat gelegen is om saseyn van hen te hebben ende dat hauwen wy schepenen dat den heer dat goedt synen ceyns niet en betaelt noch St. Stevens dach noch deerden daegh naer derthien daeghen uytwinnen magh binnen vier daeghen als voorsc. is ende des vyffden dagh saseyn sonder dagh te setten om dieswille dat sy twee ceyns daeghen hebben ende connen ceyns betaelen met geldt op wat dagh dat sy willen van twee.
19. Item hauwen wy schepenen dat den meyer mette schepenen schuldich is te setten by den genen die den ceyns ophielt op St. Stevensdagh om dan syn schepenen te maenen wannier dat den heer oft den derden te cort geschiede van hunne capuijnen, ceynsen oft van eenichderhande saeken en sullen die laeten geen recht geven maer den heer is dye schepenen den cost schuldich op dien dagh.
20. Dat die geene die dat ceurgoedt hebben, schuldich sijn te komen drij werff des jaers, te drij jaergedingen, te weeten des deerden daechs nae derthien daeghs, des deerdens daechs naer St. Jan Baptist dagh ende des deerden dagh nae St. Remeijs dagh, ende des jaergeding te verbijden, soo lange als die son schijnt om te weeten oft sij iemants aenspraecke krijgen sullen opdat jaergedinge, het waer den Heer oft iemant anders; dat sij hem daer verantwoorden sullen, sonder imande eenighen dagh te stellen; ende is dat sij hen niet verantwoorden, soo hauwen wij dat sij misdaedigh sijn sullen van seven schellingen goedtsgelts.
21. Dat eer men dat jaergedinge hauwen sal, den Heer de clock drij werff sal doen slaen; ende als die clock geslagen is, so sal den Meijer metter Schepenen in die Bancke gaen ende manen die Schepenen oft sij het hauwen voor jaergedinge, ende wat men ten jaergedinge schuldich is te doen; ende dan sullen wij Schepenen, te manisse onsers Meijers wijsen, dat wij t' hauwen voor jaergedinge, ende dat men hem ban ende vrede doen sal, ende dat niemant magh gaen sonder oorloft ende oft anders ijemand dede, dat hij bans plichtigh ende misdanich sal sijn.
22. Dat den Heer oft den Meijer schuldigh is te maenen nae des heeren recht ende nae des Dorps recht ende wat men den Heer schuldich is.
23. Dat die voorsc. cuergoederen schuldigh sijn, wannier dat hooft van huijse van den geenen die dat ceurgoet hebben, afflijvigh woorde; dat dat selve ceurgoet, dat eenen mensche hilt in sijn leven, den Heer schuldigh is eenen ceur, en niet meer, te weeten: een perdt oft een koije en al waer dije koije beter dan dat perdt, soo sal men nochtans dat perdt schatten.
24. Dat die luijden haer ceurgoedt meerder en minder moogen coopen ende verkoopen sonder eenigh hinder van den Heer te hebben; ende dit halden wij van alde wetenisse nae aenbrengen van onse auders.
25. Dat wannier ijmand afflijvigh worden is, die des keurgoed heeft, soo sal den Meijer sijn Schepenen vergaederen, ende sal gaen met dije schepenen in t' goet daer sij in gestorven sijn, en sal des keur heijschen op antwoord der Schepenen; ende is dat sij den keur leveren soo magh den Heer den keur met hem leijden bij alsoo dat hij die Schepen den cost schuldigh is; ende waer het saecken, dat sij den keur niet leveren en wouden, soo sal den Meijer versuecken, dat men hem de beest, hem en die Schepenen, laet sien, ende die Schepenen sullen die beest schatten, niet op het meesten, maer weselijck en met redenen, ende die luijden sullen die beeste halden, oft sij willen, viertogh dagen, sonder afflijvich te sijn, ende leveren binnen viertogh daegen daernaer dije beeste oft dat geldt, daer sij die Schepenen op geschat hebben; ende oft sij die beest oft dat geldt, daer sij op geschat hebben, nijet en leveren binnen 40 daghen, naer dat sij geschat is, soo sal den Meijer van den Heere wegen sijne Schepenen maenen, in wat maniere den Heer tot sijnder keure comen sal: soo hauwen wij Schepenen, nae dat maenen van den Meijer oft van den Heer gedaen sijnde, dat men de partijen sal doen dagh setten en vervolgen dat men sijn vier genachten ende nae die vierde genachte, tot sasijn en totten erffven te comen; ende dan is den Heer die Schepenen den cost schuldigh. Ende waer dat saeken, dat dat keurgoedt oock onder ons banck niet gelegen is oft en wierd, soo sullen wij Schepenen van Nijel draegen aen den Heer en aen die Schepenen daer dat keurgoedt onder gelegen is en sijn sal, om sasijn van hem te hebben van alsulck keurgoedt tot des Heeren behoift van Nijel.
26. Item hauwen wij schepenen wannier een goedt sonder gicht liet ende sonder gichtdraeger oft sonder sterffelijken momboir daer toe te draegen, dat den heer dan een boete van seven schellingen goets gelt verschenen is.
27. Ite hauwen wij Schepenen voorss., oft ijemand waere, die de Luijden schaede dede met sijne beesten met dagen, dat die verbeuren sall ses alde groten, ( twee vleemschen voor elcken alde groot ), te weeten: den Heer twee alde grooten, den Schepenen twee alde groot en den Voster of den geenen dijet inbrengt twee alde grooten, die luijden hun schaede betaelt: ende desgelijck van raepen te haelen, van appelen ende peeren te schudden ende van thuijnen te breken, of dat die Luijden niet en claegen.
28. Item hauwen wij schepenen oft yemands waere die schaede dede met nachte die raepen trecken, appelen oft peeren schudden oft thuynen breecken dat dyen verbueren sal eenen Rinsgulden aen den heer al en claegden die goede luyden nyet.
29. Item oft ijemants waere, die in de Luijden goede, bosch, hoeffe oft in den wijngaert gingen, oft andere vruchten onkeerden met daghen oft met nachten, dat laten wij op sijn landtrecht staen.
30. Item hauwen wij schepenen wannier die Luijden beesten oft andere havelijcke goederen gecommeert woorden bennen den dorpe van Nijel oft gerecht, dat den Heer daeraen verschenen is eenen Rinsgulden ende den Voster sijn recht.
31. Item hauwen wy schepenen wannier dat yemants daer cummerde eenigderhande vruchten op syn erffve dat den heer daer aen verschenen is seven schellingen goetsgeld ende de schepenen hen rechten ende hen vervolgh ende den voester syn conde.
32. Item hauwen wij Schepenen, waer dat ijemand Schepenen wederseede, dat der gheen die dat dede, verbeuren sal aen den Heer twee Rinsgulden, ende aen elcken Schepenen eenen Rinsgulden, alsoo verre als sij daerbij sijn.
33. Dat binnen Nijel niemants en behoirt executie van recht te doen daer dan met de Heer oft sijne gecommiteerde, oft oock niet met geestelijcken dagementen dije ondersaeters te praemen, uijtgenomen dije geestelijckheijd in geestelijcke saeken.
34. Item wannier dat ijemants te panden gewesen is, dat men pandt haelen sal, alsoo verre als men pand vind; ende oft men geenen pand vind, ende sij hun deur sluijten, soo sal mense met den hals hauwen; ende dan is den Heer daeraen verschenen seven schellingen goedtsgelts en den Voester sijn recht.
35. Dat soo wij der een den ander van die ondersaeters van Nijel quaede, onredelijcke woorden geeft, die verbeuren sal eenen halven florin, ende dijen sal men dijlen ende hanteren gelijck dat voorss. is van den florin. Ende alle dese voorss. poincten halden wij Schepenen van Nijel van heerlijckhijde ende nae aenbrengen van alders. Item van die aert gaeren, dije straeten ende voetpaden ende die wijde daervan in de gerichten van Nijel en den omloop des dorps.
36. Item hauwen wij Schepenen, dat dije heerstraet wijd sijn sal en schuldigh is te sijn twee raep roijen wijt, en elck raep roije sal lanck sijn negenthien (h)alfven haemel voet.
    Dat neven dije heerstraet staet een aertgaet, ende gaet uijt den dorpe van Nijel recht ten velde op Beckers Poelmans gerffven landt.
    Ende daer naest eenen wegh, dije te Vossen wert gaet: dijen hauwen wij een raep roije wijt.
    En dat die pullestraet een straet is; ende dat daer een stegel begint en staet op dat eijnde van Pieter Bogaers hoeve, ende gaet op dat ander eijnde aft van Pieter Bogaerts hoeve. Noch hauwen wij Schepenen die hegge voor een vruente.
    Noch hauwen wij Schepenen, dat van den dorpe, deur des heeren Bamp van Corswarem, een voetpaet gaet te Montenacken weert: dijen hauwen wij 4 voeten wijt.
    Noch hauwen wij Schepenen, dat van der onderste molendael, ( als sij uijt den dorpe is ), een straet gaet te Montenaken weert: dije welcke wij hauwen een raep roije wijt.
    Noch hauwen wij Schepenen aen die Weemolen een aertgatt, en gaet op des Heeren landt van Elderen, en daer gaet een voetpadt op, te Weseren wert; dijen hauwen wij 4 voet wijt. Dat der Betser wegh oft gansegatt een raep roije wijt sijn sal.
    Dat boetersgatt een aertgatt is, en gaet op tegen des Heeren van Elderen landt.
    Noch hauwen wij Schepenen dijen wegh, die van de kercke van Nijel ende boetersgatt gaet totter heerstraeten toe, 6 voeten wijt, als boetersgaet beslooten is; en als nijet beslooten is, soo hauwen wij die alsoo wijt, dat men met eender eijgden en welle vaeren magh.
    Noch hauwen wij den wegh van den heerstaet te Gingelom weert een raep roije wijt.
    Noch hauwen wij die straete, dije achter des Heeren paenhuijs van Elderen Sint-Truijden weert gaet, een raep roije wijt.
    Aen Nijs poel een aerdtgatt, ende gaet op des Heeren landt van Corswarem op, ende van daer recht op Sint Truijden weert: dijen wegh hauwen wij 5 voeten wijt.
    Noch hauwen wij boven die overste molen een voetpatt langs die beecke.
    Van dije nederste molen te borne toe ende van des Heeren hoeve van Elderen te borne toe een voetpatt.
    Noch hauwen wij den wegh aen de linde, die van voorss. Sint Truijden weert gaet, een raep roije wijt.
    Den wegh die uijt der heerstraeten boven dije linde te Borlen weert gaet een raeproije wijt.
37. Voor den omloop des dorpe van Nijel hauwen wij van der linden op te comen achter den wijngaert (nu ter tijd toebehoorende mijnheer van Nijel) en achter Mombers hoven, nu Jan Nijs gerfven hoeve; ende gaende deur dije straet achter Princen hoft ( nu tertijdt Laureijs Meniarts); ende achter Jan Beckers hoffdael, (nu ter tijdt Willem Landeloos); ende neven Lansmans hoff dael, (nu ter tijdt Thomas Stijnen ende Marten Gerts gerven); ende voorders over die heerstraet tusschen Pieter Beckers ende Thijs Moons hove dael, ( nu ter tijdt Jan Menten gerfven en Lambrecht Heeren); en deur den Heijligen Geest hofft achter Paelmaerts hoff dael, (nu ter tijdt gerfven Marcelis Menten); en weder achter Paelmaerts hoff dael, wijlen toebehoorende de grave Van den Berghe, soo lanck den reen ter heggen toe; ende van der heggen te brueckens tegen tot achter den pullen hoft (wijlen den grave Van den Berghe toebehoirende) ende dan die bruijck steghe dael (lanck is?)

In oirconde der waerhijdt ende tot meerder vastighijd der saecken ende allens het geene voorss. is, soo hebben wij Scholtus ende Schepenen, boven geschreven, onse propere ziegelen diesen openen brief doen aenhangen. Geschied in het jaer ons Heeren 1569 op den 27 daegh junii.
(Dus onderteeckent): Leonard Vandersteghen, secretaris des voorss. gericht, bij consent van Schepenen voors. gecopieert uijt beseegelden brieff met seven (Schepenen) segels besiegelt bij mij (is signatum): Leonard Vandersteghen, secretaris tot Nijel.
Dese copeij tegens die originele copeij, gecopieert uijt den besiegelden brief voorss. bij ons (1661) Joos Proveneers, scholtet ende schepenen, Henrick Boesmans, Erasmus Uijttenbrouck ende Jan Proveneers, schepenen des gerichts Nijel gecollationneert sijnde, hebben bevonden van woorde te woorde te accorderen.
In conde der waerhijd hebben dije selve met onsen geëeden secretaris doen subsigneeren op den 28 dagh der maent junii 1661.
(Signatum): Dionysius Tilmans, secretaris.

Bron: Rijksarchief Hasselt, Bibliotheek, Geschiedenis van Montenaken, 1861, dl. I, p. 421 - 439.
De items: 18 (2de alinea), 19, 26, 28 en 31, komen uit:
Handelingen van de Koninklijke Commissie voor de uitgave der Oude Wetten en Verordeningen van België. Deel XXX (1981-1982). pag. 345 e.v. Niel.
De commissie bezit het exclusieve copyright van deze uitgaven der Oude wetten.
Met dank aan de leden van deze commissie. Contactadres, voorzitter:
Prof. Dr. S. Dauchy, Facultés Universitaires Saint-Louis,
Boulevard du Jardin Botanique, 43
1000 Bruxelles.

Met toestemming van de bewerker voor het internet geschikt gemaakt door Herman de Wit, 2002

 Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net