Keurboeken uit Limburg (B)

Kozen en Wijer - 1678

Bewerkt door Mathieu Vandenbosch

Die jaerkeuren des dorps Cosen vernieft ende gecorrigeert den 18 aprilis 1678 door sr. Guilliam Carlens, scholtus aldaer.
Item die aertgaeten die alle jaer tegens oost aen de velden binnen hetselve doorp worden afgesteken, mede diegene die ter braeckenwaerts sijn liggende. Ergo eerst die aertgaeten als volght:
In den eersten het aertgaet aen die berge, te weeten aen die stege neftens Hendrick Schreurs en Willem Hollanders.
Item aen hetselve velt in de Bergestraete, somende van boven nederwaerts het velt lre.
Item noch een aertgaet aen dieselve stege, geledende het Cortenboschvelt genaemt, de hoeve regenoten Jacob Govaert ten lre en Frans Colen ten ijdre sijden.
Item noch een aertgaet aen hetselven velt, geledende ter Heerbaene.
Item een aertgaet aen de Mier opgaende het goedt van Caslaer en Frans Colen.
Item noch een aertgaet, geledende naer Cosen, op regenoten den Bonten Os en Jan Cuppers.
Item noch een aertgaet ten dorpewaerts.
Item een aertgaet aen die Ses Bonder, regenoten Jan Ragels en den pastoor.
Item een aertgaet aen die Streeke, opgaende het landt van Nijs van Jueck, regenoot het Wautersvelt.
Item noch een aertgat op hetselve velt, opgaende de erve Wauter Bruijninx regenoot die wijde van Jan Bamps.
Item een aertgat, opgaende het Wautersvelt aen het landt van Peeter Meijnen, regenoot Bartel Sauwens.
Item een aertgat aen hetzelve landt, opgaende neffens die Streeck ende Peeter Meijnen.
Item een aertgat, opgaende hetselven velt, lopende naer die Rubbenstraet.
Item een aertgat aen het Broeckvoet, regenoten ons heerschap van Cosen en Jacob Scaben.
Item een aertgat op 't selve velt, regenoten Jan Huijbrechts ter lre, die wijde afcomende van Adam Thijs der ijdre, Jann Fels erve ter iijre sijden.
Item het aertgat leijdende den Grooten Dries.
Item een aertgat aen den Trap, regenoten jte Catrienen Altaer en Wauter Peeters.
Item een aertgat, opgaende het bonder van het seminarie, regenoot Mr. Renier Moers op hetselve velt.
Item een aertgat aen die Cleijn Coes, leijdende den Peckstert, regenoten Jan Schoubrechts.
Item een aertgat aen het Willemsvelt opgaende Bartel Sauwens erve, regnoten die reputen van Cornelis Hasevoets.
Item een aertgat aen die Groote Coose, regenooten Jan Buelen en Gilis Mommen.
Item noch een aertgat aen hetelve velt, regenooten Jann Hagels en Lowies Meers.
Item noch een aertgat aen Berckevelt, opgaende het landt der erfve Barthel Sauwens, regenooten Lees van Straelen.

Volgen die keuren, soo dach als nachtkeuren, ende andere onbehoorlijcke feijten:

1. In den eersten, die onbequaemelijck haut raepen, tsij van thuijnen brecken, oft ander holt, mede oock diegeene die boomen uijt oft afhauwen, tsij vruchtbaere oft onvruchtbaere, wat boomen het mochten wesen, soo buijten als binnen eenige boschen, soo sij bevonden worden in den nacht, sullen verbeuren twee rinsgulden ende die lieden henne schaede beteren, voor die eerste reijse, voor die twede dobbel ende soo voorts oft aen die kaeke.
2. Item die geene cruijt uijtrecken uijt goede liedens erfven oft die gras sneijden in eenige bemden, gemaijt oft ongemaijt, sonder consent van den eijgenaer, sullen verbeuren een amende van 21 stuijvers, ende die lieden hunne schade vergelden, d'eerste, de tweede dobbel.
3. Item nimandt en sal sijn koijen oft andere beesten laeten weijden op de vuerlen van eenige landen die besaijt sijn,tsij met winter oft somervruchten, sonder voorweten van den eijgenaer oft huerlinck, op verbeurte van een simpele boete (van 21 stuivers) voor d'eerste reijse.
4. Item so wie gaet oft vaert onbehoorlijck wegen sal verbeuren den keur van eenen rinsgulden, tenwaere met consent; die van buijten sal men eens condigen ende sal van de heeren schepenen visitatie vesoeken van de schade die hij gelegen heeft ter exclusie van andere rictief.
5. Item soo een aertgat t'oost afsteeckt op eenige velden, die sal het wederom opmaken, opdat niemant daer door beschaedigt en worde, tot den tijdt toe dat daer drij oft vier liedens beginnen te binden dat op pene van simpelen keur voorschreve ende de geinteresseerde henne schaede te vergelden ende die het tlest afvaert sal het voorschreven aertgat toemaeken, op pene als voor.
6. Item soo wie t'oost sijne koijen oft verkens ongehoijt laet gaen op stoppelen waerbij oock eenige vruchten liggen oft staen, sal verbueren die amende voorseijt en gehalden sijn die schaede te vergelden.
7. Item die verckens die goede lieden beschaedigen sullen geringht ende gekenneft worden; allen diegeene die daertegens doen ende dit artikel niet volbrenghen, sullen soo dickmaels in de voorschreven amende vervallen, als men over hun oft hunne verckens sal claeghen.
8. Item is verdraegen op t'hoogh jaergedingh dat nimant op die stoppelen met sijne beesten hoeden en sal, soo lanck als daer drij lieden hunne graenen op die velden hebben, volgens den sesden artijckel daervan sijnde, op een meerdere amende van eenen rinsgulden. Degeene hun beesten verswijgen sullen moeten in cas bevonden worden jeder beeste dobbel betaelen tot profijt der gemijnte.
9. Item soo wie eenige seijgrachten oft andere grachten, aen sijne erfve gelegen, niet en reijnight oft vaeght, oft sijne behoorlijcke breede ende diepte op sijnen tijdt niet en geeft, principalijck als het geroepen is, namentlijk aen heerenstraeten, gemeijne oft particuliere straeten, landen, bempden oft boschen oft eenige kleijne winterbeeken oft levende waeters, sal verbueren eenen rinsgulden voor d'eerste reijse ende naer de tweede visitatie dobbel.
10. Item nimant en sal over ander lieden erfven met sijne leste voore geackert sijnde mogen rijden oft vaeren, tsij tot coren, garst op verbeurte van den voorschreven keur.
11. Item nimant en sal hem oock vervoorderen over goeder lieden erfven te mesten, sonder consent van den proprietaris, en sal den delinquant altijt vervallen in de voorschreven amende.
12. Item noch is verdraegen opt jaergedingh, soo wie nae d'uijtgaen der herders, sijn beesten t'huijs halt (uijtgenomen diegene die men mest) ende daernaer bevonden worden in eenige schaede, sal den eijgenaer dieselve mogen panden ende den schadeloosen sal gestraft worden met eenen rinsgulden bij daege, maer bij nachte dobbel.
13. Item alle ondersaeten die twee curren aen den herder besteeden, sullen voor een verken gerekent worden, die vier curren besteden voor twee verkens, en soo voorts, en sal den herder gehalden sijn te hoeden tot St. Martens toe.
14. Item diegenige die tot dorpmeesters oft schatmeesters metten geheele verdraege gecosen worden, sullen hunnen behoorlijcken eedt doen, niemant uijtgecoren oft niet te setten.
15. Item wanneer men de klock slaet om den wolf te jagen, sal uijt ieder huijs compareren eenen weerbaerigen man, wel gewaepent, ende die niet en pareert, sal verbueren eene boete van drij horensguldens oft gestraft worden naer believen van die vrijheeren van de jacht; maer daer geenen man t'huijs en is, sal komen eenen oft soo groott oft cleijn, dat hij den wolf sal connen keeren, op dieselve verbeurte.
16. Item als men die clock slaet, ter wat oorsacke het saude cunnen wesen, woordt geordonneert dat uijt ieder huijs eenen man sal laeten vinden te gewoenelijcker plaetse, op pene van te vervallen in de voorschreven amende.
17. Item soo wie gecommandeert wordt aen die panden te staen, daer men hem dat beveelt, ende sulx niet en dede, sal verbeuren den keur voorschreven.
18. Item soo wie hem presumeert om te staen aen de voorschreven panden sonder voor alle daer toe geroepen ende gestelt te sijn, sal verbeuren den keur voorschreven.
19. Item noch is verdragen op t'Hoogh jaergeding dat alle diegene die bier inleggen tot gerief van de ondersaeten ende vremde passanten, sullen verobligeert sijn aen dieselve te geven hunnen behoorlijcke maete, op verbeurtenisse van thien aude grootten ende hunne potten soo dickwils als sij daertegens sullen bevonden worden.
20. Item noch is verdraegen, soo wie den weerdt daerover clagende ontreckt oft onbetaelt laet gene hem komt van gelevert oft gedroncken bier, signantelijck die onder dese heerlijckheijt woenachtigh is, sal verbeuren den keur van drij aude grootten; die van buijten mach den weert aensprecken met recht, soo t'hem gelieft.
21. Item noch is verdraeghen, soo iemant aen vremde oft buijteliedens eenige huijsen verhuert binnen dese heerlijckheijt staende, ende dat die huerlieden met het hunne niet tevreden en waeren, maer aen hunne gebueren die thuijnen ende alderlije haut quamen af te houwen en t'ontdraegen ende niet solvent sijnde, dat den geinteresseerden alsdan sijne geleden schaede mach verhaelen aen den verhuerder ende denselven sal gecondemneert blijven in eene amende van twee carlusguldens oft in eene meerdere naer merite der saecken.
22. Item noch is verdraegen oft iemand bevont eenige thuijnbrekers oft hauthouwers op goeder lieden erffven, dat hij dieselve mach aenbrenghen ende calengeren ende volstaen met sijnen eedt sonder voordere getuijghen; den aenbrenger sal altijdt hebben voor sijne moijte 20 stuivers en den scholtus 20 stuivers, ende sal den hauthauwer gehouden sijn den schaede te vergelden.
23. Item noch is verdraegen oft geviel dat die gesworene dorpmeesters buijtens dorps moesten draegen, dat hetselve sal geschieden tot laste van het dorp.
24. Item noch is verdraegen op t'hoogh jaergding dat die geheele gemeijnte drij mael s jaers drij daegen aen die straeten sal wercken ende sal gehalden sijn uijt ieder huijs te comen eenen man oft daer geenen en is, sal de vrouwe, knecht oft maerte ten minsten van 15 jaeren audt compareren, principalijck als het geboden is, op verbeurte van twelff aude grootten.
25. Item noch is verdraegen opt hoogh jaergeding, soo wie iemants appelen, peeren, pruijmen, kriecken oft nooten oft diergelijcke vruchten mede oock eenige warmoeshoven beroefde, metten daege sal verbeuren den keur van twee guldens, metter nacht dobbel, en de schaede te vergelden, ten ware met consent. De auders moeten voor hun kinders caveen ende meesters voor hun onderdanen
26. Item noch is geordonneert, soo wie sijnen eijgen vreede niet en dede ende dat die grachten niet besteeken en waeren met dorens oft ander hout, principaelijck daer eenigh coren oft ander vruchten gesait sijn, die sal verbeuren naer meert eene boete van seven schillingen.
27. Item noch is verdraegen dat geene winnen hunne velden sullen mogen besluijten als hunne vruchten daer van sijn gevoert, maer sullen gemeijn gaen als andere velden sonder te schutten eenige beesten; die contrariedoenders sullen verbeuren den keur van thien aude grootten.
28. Item noch is verdraegen, soo wie waeterschieten oft vloet beletde, tsij aen straeten, velden, bempden oft boschen daer eenige schaede saude kunnen geschieden, sal verbeuren thien aude grooten ende den schaede vergelden.
29. Item noch is geordonneert ende geslooten dat niemant aertgaeten beslooten sal halden aen velden die ter braecken liggen ende daer geene vruchten gesaijt en zijn, op den keur van thien aude grootten.
30. Item noch is verdragen op t'Hoogh jaergedingh, soo wie op sijne ordinarisse schattinge gestelt wort ende dieselve niet betaelen en wilt, als die gesworen schatmeesters omgaen oft gegaen hebben, soo mogen sij aen den gesworen bode van den Heer ordonneren van den wederspannigen aff te panden en den pandt terstont omslaen ende vercoepen, sonder voorder recht te verwachten oft eenige genachten daerop te halden. Item is verdragen dat de schatheffers tot die consomptie het selve recht van panden sullen hebben als in den voorgaenden artikel.
31. Item noch is verdragen opt hoogh jaergedingh dat niemant sonder consent van den Heer eenigh stroije oft mest buijten dese Heerlijckheijt van Cosen en sal mogen vercoepen oft uijtvoeren; contrarie doende sal verbeuren den keur van thien gaude realen.
32. Item noch is verdraegen opt hoogh jaergedingh, soo wie eenige persoenen met vuijle ende ongeschickde woorden aenspreeckt ende toeroept, dat alsoo sijne eere, naeme ende faem wordt geraeckt ende geledeert, die sal verbeuren eenen wegh tot Vendomen, naer den Loonschen lantrecht, half den Heere ende half die claegende partije, tenwaer van diefte oft moorden oft diergelijken die den lijve aengaende waeren.
33. Item noch is verdraegen, soo wie door ons liefs Heeren Christi leijden swert, tsij door het hooft, hersenen, tanden, aenscheijn, bloet oft door die H. Sacramenten, sal verbeuren den keur van 20 aude grootten, soo dickwils als sulcx van eenigh persoenen sal geseijt ende gesworen worden.
34. Item noch is verdraegen op t'hoogh jaergedingh dat dengeene die gecosen sal worden tot geswooren kanmeester, sal gehouden sijn allen drij maenden om te gaen om visitatie te doen in die herberghen over die potten ende snellen ende sien oft die selve just ende rechtveerdigh sijn en oft se hunne behoorlijcke maete hebben, ende oft geviele dat daer imant over was claegende ende dat den gesworen kanmeester tselve niet en remedierde, sal verbeuren den keur van 20 aude grotten, en die ghene die bevonden sullen worden te gebruijken eenige potten minder als den ordinarissen pegel, sullen gestraft worden naer ordinantie van den weth.
35. Item noch is verdraegen op t'hoogh jaergedingh dat den geswoeren bode mach omgaen soo dickwils als den Heere hem sal commanderen ende visiteren alle woonplaetsen, principaelijck daer men eenige suspicie van heeft, soo van thuijnen te breeken als onbequaemelijck haut te raepen, ende sal den voorseijden bode dieselve mogen calengeren, tensij dat sij hetselve konnen beweijsen vanwaer ende ter wat plaetse hun afgecapt holt gehauwen is, op pene van twintigh aude grotten.
36. Item is noch verdraegen ten voorschreven daege dat die dorpmeesters ende schattinghmeesters in t'setten der schattinge, hun sullen reguleren naer het audt hercomen, te weten eenen iegelijcken schatten naer sijn gebruijck ende goederen.
37. Is noch verdraegen opt hoogh jaergdingh dat niemant, in dese heerlijckheijt geerft, sal mogen verhueren huijsen oft andere erfven aen persoenen door die welcke die gemeijnte oft die armen in eenigen tijde souden connen oft mogen belast oft geinteresseert worden, op pene dat men dien schaede sal mogen verhaelen op die eijgenaeren oft die huijsen naer voorgaende conde, ten eijnde te mogen comen tot geleijt der huijsen metten aenhanck tot recuperatie der geleden schaede.
38. Is noch verdragen, bij soo verre iemant werdt bevonden in het steelen van eenigh goet, tsij kennip, kennippin, coren, terf, garst, haver oft wat het mochte wesen ende van sulck feijt met sufficienten thoon wordt verwonnen, sulcken sal men mogen doen stellen aen de kaeck sonder daertoe andere manieren van recht te gebruijcken.
39. Item is noch verdraegen dat men nu voortaen de velden binnen dese heerlijckheijt gelegen sal beginnen ten drij verscheijde aerden te brengen ende drijven en wie tsijne buijtens aerts wilt besaijen, tselve sal gehauden sijn te vreeden, op penen van seven schellingen.
40. Item is noch verdragen op jaergedingh dat niemant van de gemeijnten sal mogen aennemen oft hauden eenige beesten op den gemeijnen aerdt, wel te verstaen op straeten, velden of andersints, op die pene van drij gautguldens, die hellicht ten behoeff van den Heer, t daerden deel tot profijt van de gemeijnte tot hulp hunder lasten.
41. Item is verdraegen dat geene vremdelinghen hunne sullen vervoorderen oft soo stout maken van onder deese Heerlijckheijt te brengen oft te setten eenige bijen op goeder lieden erfven, sonder consent van den Heer; ende ist saecken dat daer eenige beijen bevonden worden op hunne setten van eenige buijteliedens sonder voorweeten van den Heer, sullen verbeuren den keur van eenen goltgulden oft die bijen.
42. Item 14 Julij 1664 is verdragen dat niemant hem sal vervoorderen sijne beesten op eenige velden te houden, tsij op coren, gerst, haver,etc. om den grooten schaede die de slecken tselve aendoen en t verdrincken der landen, soodat eenieder benaer sijne landen bijnaer heeft moeten hersaijen; wie hetselve doet, sal vervallen in de keur volgens het aertvelt.

Den twintighsten April 1678 sijn dese voorschreve keuren voorgelesen op jaergedinge ende sijn de gemeijntenaeren daermede gebleven ende was onderteekent:
L. Van den Dwije, secretarius justitie de Cosen, subscripsit.

43. Item alsoe dese gemeijnte bevint dat de dorpmeesters behoiren henne executie te meugen drijen tegens de defaillanten.

Bron: Rijksarchief Hasselt, Gemeentearchief Kozen, inv. nr. 19.

Met toestemming van de bewerker voor het internet geschikt gemaakt door Herman de Wit, 2002

 Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net