Keurboeken uit Limburg (B)

Herk - 1417

Bewerkt door Mathieu Vandenbosch

17 augustus 1417.

Hertoch Johan van Beyeren, by de genade godts elect van Ludick ende greve te Loon, allen den genen die dese tegenwoordige brieffven sullen sien oft hooren lesen, gruet in Onsen-Heere.
Want alsoo is dat vele ende groote deel vander eerbaerster ende wyste porteren van onse gueder stadt van Herck ons getoont hebben, om saecken ende grooten oirbares wille in te brengen, ende dat om alsullich onverdrach, oorlochs ende chrychs wille die geweest hebben tusschen ons, onse hulperen ende gestenden, van eenen syden, ende die van onser stadt van Ludick ende andere van onse guede steden ende ondersaeten van onse landen van Ludick ende van Loon ende haere hulperen, van die ander seyden,veel ende na eniger leyden al te groote schade, quaet ende verdriet geschiet syn over al aen allen onse landen gemeynelyck; ende hoewel dat peys ende accoort gemaeckt hebben geweest tusschen ons, nochtans soo en heeft noch niet, sint ter tyt dat die peys ende accoort gemaeckt is, gheen seker gouvernantien noch reglement geweest in onser voorscreven stadt van Herck daer mede die cleyne mogen woonen ende wandelen vredelyck bydie grooten, die armen bydie rycken, ende sich gevengen ende gerieven by ende onder den anderen; ende oock daerom dat onse porteren van onse stadt van Herck voorscreven sich becruent hebben dat sy niet en bruickden haere vryheden ende reglementen, ende dat sy egheen ordonnantien en hebben op die saecken van haeren ambachten, noch oock raetslieden, rentmeesters noch andere officieren om te regeren die voorschreven onse stadt ende die ambachten der selver stadt; daerom te sien was dat daerom noch mee discoort ende groot quaet opstaen ende geschieden mochte waer dat van ons niet en worde verhut: ende om te verhuden alsulcken anxt ende sorge, sy ons oodtmoedelyck gebeden hebben dat wy daer op alsoo wilden versien ende ordonneren dat nu voortaen goede vrintscap, vrede ende raste mocht blyven onder hun, onse porteren vandier selver onser gueder stadt van Herck, ende om profyt des gemeynen oirbaeres daer toe alle goede kersten luyden helpen ende arbeyden sullen meer dan om haer selfs sonderlingen profyt: waerom, aengesien dat
haere voorscrevene aenbringen ende beden mogelyck ende redelyck syn, wy daer toe geneycht ende geinclineert, gegeven hebben ende gonstelyck gewillecoort den selven onser porteren van onser gueder stadt ende vryhyt van Herck, seecker gouvernantien ende reglementen hier ondergeschreven ende verclaert.

1. Inden eersten, soo sullen in onse stadt van Herck syn vyf ambachten, ende in elck vanden ambachten twee raetsluyden, guede ende oorbaerlyck ende profytelyck ende vandie beste vanden selven ambacht; die sullen helpen raden die twee oversten raetsluydens der selver onser stadt van Herck alsoo dick ende menichwerven als sy vanden selven twee oversten raetsluydens versocht sullen worden; ende die sullen by onse scepenen wysen naer die statuten van die voorscreven stadt ende nae haeren inhoude die wy nu lestwerff verleent hebben, ende hunne die noch willecooren ende verleenen, daer die daet af is duysent vierhondert ende veerthien, opden thienden dach in september; behoudelyck ende uytgenomen all criminale saecken, sonder iet meer aen te nemen oft daer boven te gaen in eeniger manieren.
2. Item, dat elck vanden ambacht voorscreven dat te hebben placht twee gouverneurs, dat sal nu vooertaen hebben twee rentmeesters, vande beste, eerbaerste luydens des selven ambachts; diewelcke twee rentmeesters ophaelen ende ontfangen sullen allen profyten, baeten ende vervallen denselven ambachte vervallende ende teobehoorende, om die weder aen te leggen ende weder uyt te geven ter meester baete ende profyt des selven ambachts. Ende die sullen mogen haer ambacht te gader doen alsoo menichwerf als hun dat sal oirbair ende goet duncken sal, om saken wil sonderlingen alleen haeren ambacht aengaende ende niet om eeniger ander saken wille. Ende die selve twee rentmeesters sullen wettelyck ten heyligen sweeren haer ambacht wettelyck ende wel te doen te houden ende te regeren sonder hun iet te onvervinden oft te croiden vanden statuten voorscreven noch oock vanden rade vander selver stadt.
3. Item, om die ceure ende electie der twee raetslieden ende der twee rentmeesters te doen, soo hebben wy geordonneert ende willecoiren dat elck vanden vyf ambachten voorscreven sich vergaderen sal, allen jaere opden eersten sondach naer Sint-Jans dage Baptisten, op een seker stat, ende aldaer sullen sy kiesen, iegelyck op synen eedt dien hy by syn ambacht gedaen heeft, met goeden versinne ende goeden raede, die vier persoonen voorscreven; tot welcken cuere alsoo te doen ende niet tot eenigen anderen saken, sy haer stemmen ende gevolgen geven sullen, dats te weten dat heuft vanden huysen indat selven ambacht wesende, ende die kinderen, knechten noch imant anders en sullen daer toe stemmen noch gevolch mogen geven. Ende allen die gene die kiesen sullen, sullen ten eersten openbaerlyck ten heyligen sweeren, in tegenwoordichyt haer twee der eerbarenste ende beste luydens des selven ambachts die daer toe van allen des ambachts wegen gecoren sullen worden ten desen eerstenmael, ende dan voorts sullen die selve ambachts luyden die kiesen sullen den eedt alsoo doen voor die gene die raetsluydens ende rentmeesters des voorleden jaers geweest sullen syn in onser stadt van Herck, dat sy die electie ende cuere wettelyck, trouwelyck ende wel doen sullen, ende des niet laeten om eenige beden, giften oft mydingen wille, oft om eenige gelooften oft goet doen. Ende die gene die totten voorscreven ambacht gecoren sullen syn, sullennoock ten heyligen sweeren dat sy noch niemant van haeren 't wegen daerom gebeden, gegeven, gelooft noch niemant daerom gehuert en hebben, heymelyck noch openbaer in geender manieren; ende weert dat sake dat men volcomelyck beproeven conde ende pruefden voor dien tween raetsluydens ende raet der selver onser stadt van Herck, dat imant van hun, een, twee oft meer die alsoo gecosen hadde, om gelt, goet doen oft nyde imant gecoren hadde tot eenigen vanden ampten voorscreven, ende die gecoren waeren gebeden hadden, gegeven oft gelooft, sy oft imant van haeren wegen, heymelyck oft openbaer, die sal gepriveert ende afgesatten worden van alsulcken ambacht als een meyneediger ende versworen, ende van allen andere ambachten tot eeuwigen dage, ende oock van alle andere ambachten te houden oft te dragen inder voorscreven onser stadt van Herck; ende die salmen voor alsulcken man cundigen ende roepen op onser kerckhoffmure van onser stadt van Herck, overmidts den oversten ende andere raetsluidens onser stadt voorscreven. Ende is geordonneert dat geen man, van onser stadt van Herck stemmen noch gevolge geven en sal te geender tyt, indien ambachte daer hyninwaer, van eenige saken (knapen, luyden?) die van quade fame waeren, oft ter aelmoesen leefden, oft die gebannen waeren oft cessie gedaen hadden; behoudelyck oft interdict gelacht waere in onse stadt van Herck, dat en soude gheenen goeden noch eerbaeren porter van ons scade doen noch hinderlyck wesen, hy en soude mogen by synen ambacht gaen stemmen ende gevolge geven van saecken boven verclaert, en anders niet. Ende soo wie van de gene die van quade fame, oft gebannen waeren, oft die ter aelmoesen leefden oft cessie gedaen hadden, tegen eenich van die voorscreven puncten dede, syn stemme noch gevolge en sal niet van macht syn; ende daer toe sal hy verbeuren daer mede, alsoo deck hy dat dede, eenen Rintsgulden, ons halff aenvallende ende halff onse stadt voorscreven; ende die raetsluydens ende rentmeesters der ambachten voorscreven sullen schuldich syn op haeren eede die breucken voorscreven te condigen onsen scholtet ende raede onse voorscreven stadt van Herck.
4. Item, soo sullen die thien raetsliedens van vyf ambachten voorscreven sich allen jaere versamen, dry dagens naer den ceurdach voorscreven, ende kiesen onder die thien raetsliedens oft ander die niet raetsliedens en syn, haere twee vanden besten ende notabelsten persoonen vander voorscreven onser stadt van Herck; welcke twee daer toe gehouden en schuldich sullen syn te gaen, by ende metten twee die daer toe gedeputeert sullen werden van onsen wegen, inder kercke vandie selve onse stadt van Herck; ende die voorscreven vier persoonen sullen aldaer, met gemeynen verdrage oft met die meeste paerte van hun, kiesen twee overste raetsluydens die woonen sullen in onse stadt of vryhyt van Herck. Eer sy sullen mogen uyt der voorscreven kercke gaen; ende oock in haeren inganck de voorscreven kercke, sullen doen die vier persoonen eenen wettigen eedt den voorscreven cuer trauwelyck ende loffelyck te doen, ende dat sy des niet laeten en sullen om eenige gifte, mydinge, beden, geloften oft om eenige goet doen wille van imant. Ende oft geviel soo wanneer dat waere dat eenich vandie vier persoonen die alsoo kiesen sullen die twee oversten raetsluyden voorscreven niet daer by en mochten noch en wilde synb dien ceur oft electie helpen te doen, het waere met wille, beteerlychyt oft anders, daer om en al den deur niet achterblyven; die ander die aldaer wesen sullen, sy en sullen mogen dien cuer oft electie doen, ende die ceure sal van alsulcken voortganck ende machte syn gelyck oft sy aldaer alle in tegenwoordichyt geweest waeren; ja by alsoo dat die gheene die niet aldaer byder hant ende absent waeren, versocht sullen syn geweest ende des wel volcomentlyck vermaent dry dagens voor den dach dat die voorscreven keure end electie gedaen sal worden. Welcke twee die alsoo gecoren sullen worden tot overste raetluedens, sullen wettelyck ten heyligen sweeren te doen ende te regeren haere ampt alle dat jare lanck durende, trouwelyck, wel ende loffelyck, sonder daer over te gaen oft anders te doen; ende dat sy om dat selve ampt niemant gebeden hebben noch doen bidden, niet gegeven oft doen geven, gelooft oft doen geloven, overmits hun noch niemants anders, heymelyck noch openbaer in geender manieren. Ende het is te wieten, waer dat onse vrinden niet soo tydelyck en quaemen opden selven dage alsmen die electie ende keur doen sal, soo sullen die ander die gecoren sullen syn tot dier electie ende ceur te doen, souldich syn te wachten ende te verbeyden nae onsen vrinden voorscreven twee uren lanck naer den noenen, opden selven keurdach. Ende soo wie gecoren wort tot eenigen regimenten te houden, ende niet houden en wilde, die sal breucken thien realen, halff ons ende halff onser stadt aenvallende, toebehoorende, alsoo deck als hyt wederseyde ende van onsen scholtet versocht worde, sonder argelist.
5. Item, dat niemant, inden name oft vander selver onser stadt wegen, sonder onsen scholtet ende der overste raetsledens consent, en sal mogen slaen oft luyden die clock, noch banier dragen opdie marck noch oock andeswaer inder selver onser stadt, om dat volck te berueren, noch oock der wapenen roepen binnen der voorscreven onser stadt van Herck, opdie pene in attent te syn van synne eere. Ende gevielt van avonturen dat imant, het waere een, twee oft meer porter oft ingeseten der selver onser stadt voorscreven ende vryhyt van Herck, oft imant anders waere oft waeren bedrogen, vluchticht oft over saeck van eenige vandie dry puncten voorscreven, onsen scholtet ende die scepenen vandie selve onse stadt die dan inden tyt syn en sullen, gheen beseuckt opdie voorscreven porters noch op ingesetene doen mogen, sonder die twee overste raetsluydens ende andere raetsluydens voorscreven dan inder tyt wesende; maer waert saken dat die raetsluydens niet en cunden noch en wouden by onsen scholtet ende schepenen comen om dat beseuck te doen, ja hen daer op eerst volcomelyckhyt versocht van onsen scholtet ende scepenen voorscreven, alsdan ende daer nae soo sullen onsen scholtet ende scepenen mogen daer op verseuvken doen ende loye wysen ende leggen als gewoonlyck is, sonder iet lang oft meer ten dien male te verseucken oft te verbeyden der twee overste raetsluyden noch oock andere raetsluydens voorscreven. Maer waert dat geviele dat eenige vyanden ons lants oft imant anders van buytens onse landen ondersaten ons lants schaede doen wilde oft deden met branden, rooven oft huysen te breken, alsdan soo sullen die twee overste raetsluyden van onse stadt van Herck totter clocken mogen gaen ende die luyden ende slaen, te wapenen roepen, banieren dragen, om onse lande ende ondersaeten trouwelyck te beschudden tegens die misdedige, sonder iet te bruecken tegens ons, alsoo verre sy niemant anders en scadigen noch en misdoen.
6. Item, dat (ten) verseucke van tween oft dryen ambachten oft haere rentmeesters die twee overste raetsluedens alsdan ter tyt wesende in onser stadt van Herck voorscreven, sullen schuldich syn gader te doen ende te gaeder doen sullen onse voorscreven stadt van Herck ende alle ons volck ende gemeynte der selver onser stadt, dats te weten om saken wille die onse landen aenruren oft andere leden van onsen lande, dats te verstaen die leden des lants die geweest hebben van inde tyden, in goede trouwe sonder argelist. Ende gevielt dat men eenige porter van onser stadt van Herck voorscreven leyde oft keerde buyten recht, alsdan soo sullen die twee overste raetsluydens onser stadt van Herck voorscreven ons ende onser eerweirdich cappittel van Ludick volcomelyck verseucken ende vermaenen, nae den pais van Fexe oft na andere ordonnantie die van ons ende van onse capittelen wegen voorscreven ende die andere leden van onse landen gemaeckt sullen worden, dat men den porter recht ende loye doen geschieden; ende waert daer in gebreckelyck, alsdan soo moeten en sullen die twee overste raetsliedens onse stadt van Herck te gader doen om voort te varen op die sake voorscreven, ende na inhalt des pais van Fexe oft na den andere ordonnantie voorsceven die gemaeckt sulen worden oft gescreven is.
7. Item, om die banieren te bat gepareert ende seker te syn, soo hebben wy geordonneert ende willen dat van nu voort die woonen binnen der vryhyt van onser voorscreven stadt van Herck, die van alsulcken ambachten syn als die ghene van onser voorscreven stadt die de vryhyt vercregen hebben, sullen gebruycken ende hebben alsulcken vryhyt als die ambachten van onse stadt voorscreven iegelyck in syn ambacht hebben; ende allen die gene die binnen onser voorscreven stadt ende vryhyt van Herck woonachtich syn, die sullen die vryhyt der selver onser stadt crygen ende sich in een vandie voorscreven ambachten doen, ende des ambacht gemeude werven alsmen van alts geplogen heeft; ja indien dat sy daer toe bequamelyck, goet ende vredelyck syn, ende daer toe gecoren met eendrachtichyt ende willecooren der raetsluydens ende rentmeesters vander ambachten voorscreven; ende dat allen dat volck des voorgaende broederschap van den ambacht, woonende binnen der voorscreven onser stadt ende vryhyt van Herck, porter syn sullen ende alsoo vry oft sy binnen onser stadt van Herck woonachtich waeren; dats te verstaen vandie vryhyt dat die syn sal alsoo verre, cort ende lanck, als dien van aude tyde van rechts wegen geweest heeft ende onse scepenen aldaer huyden ende halden. Ende dat niemant porter syn en sal in onser stadt van Herck, noch aldaer porter en sal gemaeckt worden, noch die porterscap boch die vryhyt genieten, dan die gene die stedelyck ende buyckvast indie selve onse stadt ende vryhyt woonen sal.
8. Item, dat dat hospitael der Heyligen-Geest, onser Lievervrouwen broederschap ende allen andere armer huysen vanden gemeynen armen van onse stadt Herck sullen van nu voorts geregeert worden vanden oversten ende vanden rade vander selver onser stadt alsoo die van ouden tyden gewoonlyck geweest hebben te regeren; behoudelyck daer in, oft openbaerlyck scheen soo wanneer dat waer overmits rekeninge diemen daer af doen sal voor onse scepenen, overste ende andere raetslydens, ende openbaerlyck voor allen die gene die daer by comen willen, van jaere te jaere, van haere goeden, dat die voorgenaemde hospitael Heyligen-Geest, onser Liever-Vrouwen broederscap ende alle andere arme huysen voorscreven vanden gemeynen armen qualyck geregeert worde, alsdan soo sullen wy ende onse naercomelinghen, bisscoppen ende electen van Ludick, met weth ende raede onser scepenen, der oversten ende andere raetsluydens ende der goederen ende wyser borgeren der selver onser stadt, daer op ordonneren goet regement.
9. Item, soo hebben wy gewillecoirt ende geconsenteert onser stadt van Herck voorscreven dat onsen scholtet, een van onse scepenen ende twee van selver onser stadt dat broodt weerderen ende wegen sullen 't allen tyden als hun dat dunck dat des noot is, allen wegen, aengezien wy den marckt vandan coren steyt. Ende van broot dat misbacken oft te licht waere, daer af salmen nemen eenen redelycken ende behoorlycke ceure, die men daer op sal mogen ordonneren.
10. Item, oft eenige porter oft ingesetene onser voorscreven stat van Herck huysde oft herberchde met opsat eenige verdeylden man binnen onser stadt ende vryhyt van Herck, oft hem secours dede, die sal syn inde selve puncte dat die verdeylde man waere.
11. Item, oft eenich porter oft ingesetene der selver onser stadt huysde oft hereberchde met opsat eenen uytgebannen, man oft wyf, jonck oft aldt, oft hem secours dede binnen der stadt oft vryhyt voorscreven, die sal indie selve puncte syn ende gelyck gebannen worden, voor alsulck sake oft beteringe als die gebannen uytgebannen waere.
12. Item, oft eenich porter oft ingesetene der selver onser stadt uytgebannen waere om enige misdaets wille, ende hy wilde syne wederpartye daer af rechten ende beteren naer die regementen oft statuten onser voorscreven stadt, soo sal syn wederpartye schuldich syn alsulcke rechtinge van hem te nemen alsoo onsen scholtet, scepenen ende raetsluydens op hem setten ende ordonneren sullen, naer inhalt des regements ende den statuten onser stadt, naer belanck des misdaets, uytgescheyden van saken onser hooger heerlyckhyt aengaende; het en waer dan dat saecke dat die partye des misdaen en waer voortvaeren woude ende recht verseucken op haer wederpartye, naer den loye ende rechte van onse lande, vandie breucke die aen haer gebreuckt waere.
13. Item, soo willen wy oft eenige vremde lieden van buyten onser stadt quaeme indie selver onser stadt ende aldaer onser porteren ende ingesetenen opliepde, sleugen, quetsten, lemden oft ter doodt btrochten, soo willen wy dat alsdan onsen scholtet, voirster, porter ende alleman de misdedige na sullen mogen volgen alsoo verre die vryhyt onser voorscreven stadt van Herck gaet, om dien te vangen ende in onse gevanckenisse te setten, tot onsen behoef. Ende dats te weten als van vryhyt van onse stadt van Herck, dat die gaen sal alsoo verre ende lange als onse scepenen aldaer die halden ende hueden, ende als hier boven daer af gescreven is.
14. Item, soo hebben wy gewillecoort als imant uyt onser voorscreven stadt ende vryhyt voorscreven gebannen is, van wat saecke dat dat sy, die sal uyter selver onser stadt ende vryhyt blyven den tyt lanck dat hy gebannen sal syn; ende waert dat saecke dat hy gevonden werd inder selver onser stadt ende vryhyt al eer hy voldaen hadde ende gebetert daerom hy gebannen waere, oft dat der tijt des banners noch niet uyt oft leyden en waere, alsdan soo sal onsen scholtet, raetsluydens ende voirster dien uytgebannen man houden ende vangen soo wye van hun dien 't eerst gevinden ende gecrygen can; ende waert dat onsen scholtet, raetsluydens ende voirster hulpe noodt hadden ende den porteren aenriepen om hem te helpen dienen uytgebannen man te vangen, soo sullen al onse porteren ende ingesetenen die dat hooren, schuldich syn onsen scholtet, raetsluydens ende voirsters daer in bystandich te syn ende hen helpen dien uytgebannen man te vangen om dien te leveren in onse gevanckenisse, tot onser ende onser stadts behoeff, ende voorts alsoo daer toe behooren sal, voor dobbel beteringe, ende daer toe voor twee wegen tot onser Liever-Vrouwen tot Roschemedouck; ende oft eenich van onse ondersaeten ende porteren onser voorscreven stadt van Herck niet bijstandich en waeren noch en hulpden dien uytgebannen vangen als hy hadden hooren roepen als voorscreven is, die sal verbeuren eenen real, ons half aenvallende ende half onser stadt voorscreven.
15. Item, soo hebben wy gewillecoort ende willen dat onsen scholtet, oft voirstere te bevelen desselven onsen scholtet, te verseucke vander overste raetsluydens onser voorscreven stadt van Herck, uytbanden ende vangen sal allen die gene van onse stadt ende vryhyt van Herck die onse stadt oft eenigen ambacht der selver onser stadt schuldich weere ende verbonden van haeren renthen, accijsen oft ambacht gelde, ende die houden totter tyt toe sy voltaelt sullen henbben; ende oft onsen scholtet oft voirster des niet doen en wilde, hem daer toe eerst volcomelyk versocht vandie overste raetsluydens onser voorscreven stadt, soo sullen mogen onse stadt overste ende andere raetsliedens knapen die schuldenaer panden ende vangen, die leveren in onse gevanckenisse totter tyt toe dat sy onse stadt voldaen ende betaelt sullen hebben van des sy schuldich weeren onser voorscreven stadt oft eenige ambacht der selver onser stadt, vandie puncten voorscreven. Ende als onse scholtet oft voirster pant, soo salmen hem geven voor syn recht alsoo veel als men hem naer den loye ende recht van onsen landen schuldich is te geven.
16. Item, soo willecooren wy onser voorscreven stadt van Herck dat sy sullen moghen gebruycken onser vesten onser voorscreven stadt van Herck gelyck sy voortyts gedaen hebben ende alsoo sy die van alde tyde ende van rechtswegen gehat hebben.

Welcke ordonnantien ende regementen eeuwelyck duren sullen, behoudelyck altoos openbaerlyck ons hoochyts heerlyckhyt, jurisdictie, geestelyck ende wereltlyck, rechten ende renthen, ende oock den jurisdictien ende privilegien onser eerwerdich cappitel ende secundarie kercke van Ludick, ende van loye van onsen lande, die vryhyt ende rechten van ruyteren ende knechten ons lants voorscreven, ende oock der vryhyt, statuten, ceuren ende ordonnantien onser voorscrevrn stadt van Herck die wy hen voor gewillecoort ende verleent hebben ende hen noch die willecooren ende verleenen, gelyck voorscreven is, te regeren ende uyt te richten.

In oirconden der waerhyt aller saken ende puncten voorscreven, wy, hertoch Jan van Beyeren, byder genaden godts elect van Ludick ende grave tot Loon voorscreven, onsen grooten siegel aen dese brieven doen hangen, die gegeven wert int jaer vander geboorte Ons-Heeren duysent vierhondert ende seventhien, op den seventhiensten dach augusti.

Bron: Cartulaire de Herck-la-ville, n° 37; aux archives générales du royaume, à Bruxelles.
Uit : Recueil des anciennes ordonnances de la Belgique publié par ordre du roi sous les les auspices du ministre de la justice et par les soins d'une commission spéciale.
Rijksarchief Hasselt, bibliotheek, inv. nr. R 25/1

Met toestemming van de bewerker voor het internet geschikt gemaakt door Herman de Wit, 2003

 Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net