Keurboeken uit Limburg (B)

Keurboeken uit Limburg (B)

Hasselt - 1500

Bewerkt door Mathieu Vandenbosch

Charte de priviléges accordée par l'évêque Jean de Horne à la ville de Hasselt.

11 december 1500

In den name der heiliger ende onverscheydenre Dryveldicheit des Vaders, des Soens ende des Heiligen-Geists, amen.

JOHAN VAN HORNE, byder genaden Goids busschop tot Ludich, hertoch tot Bullion, greve tot Loen, etc. doin kondt allen den ghenen die diesen onsen openen brieven sullen sien oft hoeren lesen, dat also onse stat Hasselt van alden tyt voerleden geweist is eyn vredelick ende zere narechtige stat, ende van den principaelsten steden eyne in onse lant ende grefschap van Loen gelegen, ende daervoer altyt, bynnen ende buyten lants, geacht, vernompt ende gehalden begaefft by onsen vurvaderen van lofflicher gedechtenisse, busschoppen van Ludich ende greven van Loen, mits zekeren statuten, privilegien ende ordinantien, daer nae die regierders ende oick gemeyne burgers ende ingeseeten derselver onser stat sich plegen ende seulden halden, regeren ende leven; hebben doch daer nae, in den onsaligen tyt des oirlogs, dieselve regierders ende anderen onsen onderaeten van Hasselt die principale ende originael brieven onser vurvaderen, van hon privilegien, statuten ende ordinantien vorschreven verloren, ende syn also deerlyk mit hon porten, muren ende anderen haifflicke guede beroifft ende eyn wyllyts gepriveirt gewest, daeby sy dickwyle in dolingen ende tot quaden regiment gekommen ende gevallen weren, daemede zy hon gueden name ende naringe daer sy inne plegen te staen, hetten moigen verliesen so verre wy nyt daertoe versien en hetten, ende noch voirder geschien mucht wurde hon daer op nyt voirder by ons versien van gebuyrlicken remedien, daevan zy ons oitmodelick hebben gebeeden: so is't dat wy, gruntlick anmirckende den grooten ende getruwen dienst ende bystant dieselve onse ondersaiten ende regierders onser vurschreven stat Hasselt, ons te meer stonden, tot onser ende onser kircken ende lantschafften ere, nut, urber ende proffyt gedain ende beweisen, ende oick daeby die groote nersticheyt, kuste ende arbeit zy, samentlick ende eyndrechtelick, bynnen kurten jaeren herwaerts gedain ende angekiert hebben totter vestinchen onser voerscreven stat mit poerten, mueren ende anderen noitbouwe; begerende daromme denselven uut aller dolingen, in gueden, eerberen ende gotlichen regiment, tot gueden name ende neringen, vrede, rast ende waillvaert van hon allen te brengen, te stellen ende onderhalden, soo verre in ons is; hoipende dat zy desshalven van dage te dage, so mere ende meer, in allen dueghden ende vromicheit onder sich, en in alle getruwicheit ende onderdaenicheit an ons ende onsen nakomelingen sich oeffen ende bewysen, ende och daerinne stanthafftich ende getruwelick herden ende continueren sullen: hebben wy daromme uut gueden ende rypen voerraet ende deliberatien mit onsen raet daerop gehadt, der voerscreven onserr stat Hasselt, vur hoer burgeren ende ingeseeten ende ock hon nakomelingen, uut rechter gonst ende sunderlicken gnaden, vur ons ende onsen nakomelingen, busschoppen van Ludich ende greven van Loen voerscreven, gegeven, gegont, gewilkort ende verlient, geven, gonnen, wilkoeren ende verlienen myts diesen onsen openen brieve, in formen ende machte van privilegien ende vryheiten, die hernae beschreven statuten, ordinantien, artyckelen ende puynten, ewelick ende ommermee, in alle der formen, vuegen ende manieren hiernae volgende, te hebben, te hantieren, halden ende gebruycken; beheltlick doch altyt ende oever alle, ons ende onsen nakomelingen voorscreven, ende oic onser erwerdiger kircken van Ludich, onse hoicheit, heerlicheit ende jurisdictie, geistlick ende werentlick, in allen ende yeglicken puynten ende artyckelen van denselven statuten, privilegien ende ordinantien, dieselve nochtans in hon gantzer macht blyvende, als hiernae volgt ende van punt te puynte geschreven steit.

In den yersten, so henbben wy gewilkort, gegont ende verleent, wilkoren, gonnen ende verleenen onser vurscreven stat Hasselt dat altyt, op sondach na Sint-Jans dach baptisten midzomer, eyne igelick ambacht van den twelff ambachten onser vurscreven stat, by henselven, alle man van haren ambachten bynnen onser vurscreven stat ende vryheit woenende ende ten huysraide sittende, vergaderen sullen ten Augustynen, te honre gewoenlicker plaetsen, aldair onse scholtit alle man daere in syne ambacht synde hoichlichen eiden sall, te kiesen den sufficiantsten ende wysten man, na honnen besten verstant, den sy bynnen honnen ambacht weiten, tot eenen guberneerder desselven ambacht een jair lanck tokomende, ende dat sy, om dien te kiesen, egheen bedroichschap nocht ergelist gedaen en hebben in hyndernisse der gemeynten noch in preiudicie van onser hoicheit, herlicheit off jurisdictie; ende dat sy ouch, om alsullige officie te halden off te krygen, neit gegeven noch geloifft en hebben, oevermits hon offt yemants van honnentwegen, heymlick offt openbaer. Als der eedt also gedain syn sall, sall eenygelick in syn ambacht, achtervolgende synen eedt, eenen guberneerder desselven ambachts kiesen. Dien kuer volbracht ende gedaen synde, so sullen dieselve guberneerders van den twelff ambachten, also gekoren, tertondt, sonder merren, op eyn behoirlicke plaetse, t'samen komen, daar sy eenen hoichlichen eidt doen sullen dat sy, na honnen besten verstant, twe die sufficianste ende wyste mannen van onser vurschreven stat, tot der officien der burgermeisterschap te halden, onder hon selven oft in der gemeynre stat, kiesen sullen, ende hon officien dar to sy nu gekoren syn, getruwelick exercieren gelycks hiernae geschreven steit van den burgermeisters. De wellige burgermeisters also gekoren synde, terstondt, sonder merren, gelycken eidt doin sullen als die guberneerders, te weiten: dat sy die officie die hon bevoilen is ende daer sy toe gekoren syn truwelick sullen exerceren, ende halden onse rechte, heerlicheide, hoicheit ende jurisdictien, geistlick ende werentlick, ende vortmee peys ende vrede, ere, recht ende die vryheit onser vurschreven stat, na honre bester macht. Oich sullen die twelff guberneerders, onder hon, off buyten hon onder die guede mannen in der gemeynre stat, twee die sufficiantste tot der officien der gesworenschap kiesen, in die twe vervolgende ambachten daer't dan behoeren sall; ende die twe auwe aeffgaende burgermeisters zullen geswoeren blyven; wellige vier geswoeren terstont den eidt doin sullen die officie die hon bevoilen is truwelick te halden, ende dat sy den (burger)meisteren, in den regiment onser stat voerschreven, in allen saken die hon moigen tokomen, truwelick sullennraden ende bystaen.
Vort statueren wy ende willen dat die also gekoren tot der meisterschap, dat jair meister syn sullen, op die pene van twelff gulden realen in golde; ende die gekoren syn tot eenen geswoeren off tot eenen guverneerder dat halden sullen een jaer lange, op die pene van sess derselven gulden realen, halff ons to te vallen ind halff onser stat vurscreven; ende off ymant hier tegen, in't betalen, rebell were, sie soude noch totter vurscreven pene geropen werden aen den piroen, op die penen van twe jaeren uut onse vurscreven stat ende vryheit te blyven.
Vortmeer statueren wy dat nymant in eyniger officien twe jaer d'een na d'ander blyven en sall, mer alle jaer sal men, in den daige ende termyne vurscreven, nuwe meisters, gesworen ende guverneerders maeken, also die in eyne jaer meisters hebben gewest, sullen als voerscreven is, ten anderen jaer gesworen syn, gesworen sullen moegen guberneerders werden, enz. Ende die meisters, geswoeren, ende raitslude vurscreven en sullen egheen ander statuten nocht ordinantien, privilegien aengaende, maken nocht vortsetten in eghenreweys, anders dan hy bennen geschreven steit, ten were dan dat wys onsen scoutit van onsen wegen des openbarlich volgden offt oirloff geven, ende onsen consent darto druegen; mer mogen alle poenten der pollicien aengaende, ten meisten gemeynen proffyt onser vurscreven stat, in bywesen ons ampmans, ordineren ende vorstellen als hier nae sall geschreven werden.
Item, statueren wy ende ordineren dat, ten eersten maal als nae den kuerdach vurscreven die twelff ambachten op hon gewoenlicke plaetse versament syn sullen, sullen sy, by den meisten verdraige, enen boumeister kiesen by eynen alden, die, op die pene dair een gesworen oft guberneerder to gebonden is, d'officie halden sullen, gesamentlich die ceynse, renten, assysen, boeten ende alle opkomelinge ende proffyten van onser stat voerscreven t'ontfangen ende op te bueren, ende dat te bekieren totten pensien ind andere lasten ende geschefften, so onse voerscreven stat te doin syn sall; daere sy eenen eedt op doen sullen, na der auwer gewoenten, t'selve ten meisten proffyt onser vurscreven stat te regeren, ende daer van, op denselven eidt, bennen twe maenden nae honnen affgaen, wettige rekenschap te doen, nae lofflicken usaige ende gewoenten bis nu toe onderhalden; ende op dat sy sulcks dess te beter volbrengen moegen, so sullen die voersceven burgermeisters, geswoeren ende raet den eedt doen dat sy onser stat penninge hon nyt croeden en sullen, hon eygen proffyt dae mit te doen, in maniere van ontleningen offt anders, dan sullen alleyne die bouwmeisters daer mit laiten gewerden t'onser voerscreven stat proffyt; ende alle fauten die men, nae wettige rekenschap, bevinden sall onser vurscreven stat schuldich te syn, terstont te doen purgieren ende betalen, sonder ymant dair in te draigen oft te verschoenen.
Vortmeer, so en sall nymant tot eynigen kuer kommen, officie bennen onser voerscreven stat te halden, die openbairlick in oeverspele were ende oeverspele dede; oick en sall egheyne vremde tot eyniger officien van onsen vurscreven stat comen, hy en sall t'eirst vijff jaer bynnen onser stat gewoent ende ten huysraide geseten hebben; desgelycken oick die ghene die van honre eren gebetert hebben, oic die der aelmoesen leeffden, ende cautie gedain hedden, ende die ghene, so wie sy weren, die tegen die privilegien onser vurscreven stat gedaen hedden, oic tot egheene officien van onser vurscreven stat comen en sullen noch gauderen derselver privilegien.
Voert statueren wy ende ordineren dat onse schoutit, meisters, gesworen ende guberneerders onser stat vurscreven vortan geyn man off wyff in hoer portschap offt vryheit ontfaen en sullen die diffameirt is van eeniger mysdaet oft vleck daer eens goits knapen ere aen bevlect mach syn; ind is 't dat eynich persoen, man offt wyff, in die portschap comen wilt, die sullen syn van guede namen ende famen, ende dat sal men ropen an den piroen dat die persoen ontfaen sall werden in die portschap ende vryheit onser vurscreven stat; is yemant die daer tegen spreken off allegeren wilt, dat dat geschiede bennen den neesten viertich dagen nae den roep vurscreven, vur onsen scoutit, meisters, gesworen ende guberneerders, ende thone reden waerom die persoen nyt poerter syn en sall; ende waer hem dan stucken letten moegen aen syn portschap, daer mede sal hy derre aff syn; ende woe die saken van lettenisse der portschap nyet en werden bewyst, so sall diese persoen, aldus geroepen als voerscreven steit, die vurscreven portschap mogen ontfangen.
Item, so wilkoren wy ende ordineren dat nymant vortan van den ingeseeten onser stat vurscreven en presumere oft en pyne te slaen, te luden off te doin luden de clocken onser stat voerscreven omme te commoveren onse stat tot waepenen, oft die wimpele der ambachten te draigen, het en sy dan mit onsen scoutit, gesworen ende raetsluden consent ende oirloff, op die pene ewelicker verdeilenisse synre eren; mer were't dat geviel dat enige vyande ons lants oft ymant anders van buyten onsen landen den ondersaiten ons lants schade doen wolden oft deden, mit brande, roeff oft huys te brekene, alsdan sullen onse meisters ende die anderen tot der clocken mogen gaen ende die luden ende doin slaen, ende te waepenen roepen ende banieren draigen om onse lande ende ondersaiten truwelicken te beschudden jegen die misdedige, sondeer eyt te broken tegen ons, alsoverre sy niemant anders en schedigen noch en mesdoen; ende dit mach geschieden also deck des van noot ende urber sy.
Vort statueren wy ende ordineren dat die meisters vurscreven die gemeynte onser vurscreven stat, om enigen zaken will, tegen onss, onse gerichten ende heerlicheit, in gheenrewyse en sullen moigen vergaderen; dan alst gevilt dat sy se willen vergaderen om redelick zaken, dat en sal hon nyt geoirlofft werden het en sy metter meester parthyen der regeerderen off guberneerderen der twelff ambachten vurscreven daerto bequemelick versoicht, des wy hon dan oirloff geven, daer by wesende, off ten minsten daerto sonder argelist geroepen synde, onsen scoutit, meesteren ende anderen die wy darto ordineren mogen, dat sy daerby komen off sy willen, op dat daer gheyne argelist in en valle, mer mit honnen rade redelicken werde gedaen ende geordineirt.
Vort statueren ende ordineiren wy dat nymant en sal sayen in onser stat vurscreven eynigen saet van discordantien waer by onse vurscreven stat oft gemeynte te storme oft te steyde queme onder hon, oft enich ambacht dat een tegen d'ander, conspiracie oft verdrach maicte tegen den gemeynen urver onser stat vurscreven ende geschiede't, dat Got verhuede! so sall men dien corrigeren op ewelick verdeilenisse uut onser stat vurscreven; ende hieraff sullen onse scoutit, meisters, gesworen ende raitslude onser stat vurscreven die wairheit verhoeren.
Vortmeer, so wat persoen vordane in onser vurscreven stat ende vryheit derselver vrede brict die gestedicht sal syn, het sy hantvrede, geroepen vrede oft geboiden vrede, die sall verbueren ende brucken, buten ind totten broecken die naden lantrecht daropstain, die somme van vyfftich vranckrische golde croenen, goet van gouwe ende gerechtige van gewichte, ende twe wege t'Sint-Jacobs in Gallissien, halff onss oft onsen scoutit van Hasselt te derre tyt syn sall, t'onsen behoiff, ende halff onser vurscreven stat offt honnen daertoe gedeputierden, ter selver onser stat behoiff, van den welligen die vrede brict oft vrede vrede gebroicken sall hebben betailt te werden; oft onse scoutit oft syne boeden, off die voerscreven meisters oft hon boden, sullen terstont t'hant aenslaen ende vangen den voercreven vredebreker; ende wanneer die vurscreven meisters oft hon boden eynige persoene vredebreker gevangen sullen hebben, dien sullen sy terstont, sonder by hon te laeten benachten, oeverlyveren onsen scholtit voerscreven, vur die vurscreven vyfftich croenen, om die te betalen ende te deilen als voerscreven steit; ende offt die vrebrecker gevangen die vorscreven vyffticht croenen nyt en betalde noch betalenen konde, so sal men hem syne rechthant affslaen ende daertoe gehalden syn in die voerscreven twe wegen, den eenen te porren bennen sess weken na dat hem van onsen ende van onser vurscreven stat wegen geboiden sall syn, op ewelick uut der stat gebannen te werden, ende dan anderen wech nae dat hy den eirsten gedain sall hebben, oick te porren bennen sess weken na dat hem oic geboden sall syn, gelyck vurscreven steit; ende onse scoltet noch onse vurscreven stat nocht hon dieners en sullen die vurscreven wege nyt moegen quyt schelden, der een sonder den anderen. Item, der vurscreven vredebrecker sall verbueren, an den persoen daer hy vrede anbreckt offt gebroicken sall hebben, voere die beteringe, twe wege t'Sint-Jacops, ende daertoe vyff ende twintich gulden cronen, die te doen ende te betalen, weir't dat die parthie versuect, bennen zekeen daigen die onse scholtit ende die meisters voerscreven ordineren ende den vrebreker gebieden sullen. Ende, want tot diesen privilegien executie van gericht behoert, so bevelen wy onsen scholtit vurscreven die executie te doen als sich dat gebueren ende behoren sall, sonder verdrach, verschoenisse oft argelist, beheltlich allwegen ende uutgescheiden in diesen ende allen anderen poenten van diese privilegien vur ende nae geschreven, onse ende onser kircken jurisdictien, hoicheit, heerlicheiden ende rechten, geistlich ende werentlich, end d'loy van onsen landen, in synre volkommen macht ind ongequetzt te blyven. Ind oft ymant bede oft dede bidden om quytscheldinge oft om uutsatte, so sall metten selven so groote broecke als onser vuerscreven stat van desen voer hoer gedeilte gevallen syn sall, oic in gelycker manieren ende so viell tot der reparatien onser vurscreven stat aenslaen ende toevallen; ende so wie hem liet bewegen hieervoer te bidden van ymants weghen, die sall oick so vele verbueren als der principael.
Vortmeer statueren wy ende ordineren dat gheen porter nocht ondersaet onser stat vurscreven enigen verdeilden uutgeroepen off synre eren gepriveirt herbergen en sall, openbaerlick noch heymelick, nocht hem raet nocht oeust doen in egheene wys; ende die dat dede soude syn in den selven staet dan der gheine were, die uutgeroepen offt verbant were, ende darop soude men hem wysen sonder enich merren.
Vort statueren wy ende ordineren dat ghein lude, van buten noch van bennen, en sullen lagen leggen op enigen poerter van bennen; ende weirt dat ymant hon herbergde mit synen weiten, die soudts syn op thien Rinsgulden te twintich stuveren elken gulden, halff ons toe te vallen ind halff onser stat vurscreven, also deck hy dat dede ende kundich were mit inquisitien darop gedain, oevermits onser scoutit, meisters, gesworen ende raetsluden; ende dat gelt souden sy betalen bennen drie dagen nae dat hon an den piroen koint were gedain. Ende op die selve pene en sullen onsen scoutit, meisters, gesworen nocht gubernierder vurscreven meer raitslude oft regeirders maken boven t'getal vurscreven nocht meer nuwer ambachten dan die twelff ambachten voerscreven, noch gheyn ambacht nae hem pynighen te trecken, daer onreyn secten van onverdrage van comen mochten ende osptaen. Inde offt geviele, dar Got vur sy! dat eynich stoit offt twist opstunde in eynich van den twelff ambachten, oft dat een ambacht tegen d'ander sich stelde van saken hons gemeyns ambachts werx offt neringe aengaende, dat sall by onsen scoutit, meisteren, gesworen ende raet onser voerscreven stat gemodereirt ende geslicht werden, ter redelicheit; d'wellich die voerscreven ambachten also halden sullen ende daer met te vreden syn, ten were dan dat eyn ambacht teen die gantz stat met recht spreken wulde, dat sall moigen geschieden; ind so deck sy dairtegen deden, sullen sy verbueren sess golde Rinsche gulden, halff ons ind halff onser stat vurscreven, reserviert altyt daer inne onse hoicheit ende jurisdictie, geistlich ende werentlick, als voerscreven is.
Voertmeer, so wie van den ingeseeten onser vurscreven stat ende vryheit den anderen doit sleet oft ter doit brengt, die sal 's syn, an onse vurscreven stat, op vyff ende twintich Rinsgulden oft vyff ende twintich jaere uut onser vurscreven stat ende vryheit te blyven, beheltelick hierinne onse hoge heerlicheit ende der parthyen hoer recht.
Vortmeer statueren wy ende ordineren, wie van den ingeseten onser stat ende vryheit vurscreven den anderen leempt, die sael's syn op twintich Rinsgulden, elken te twintich stuveren, halff ons ende halff onser voerscreven stat toe te komen, ende te betalen bennen vyffthien daghen nae dat hem aen den piroen condt gedain syn sall, offt thien jare uut onser vurscreven stat ende vryheit te syne; beheltelick ons onss loys, ender der parthyen hoers rechts die gequetst is, also vole boven t'meistergelt te hebben als wir ende onse voerscreven stat daer van t'samen hebben.
Ende van cleyn lempde, dat enen nit en belett syn broet te winnen, sal men verbueren thien Rinsgulden oft vyff jare uut onser vurscreven stat ende vryheit te blyven, ende die gequetsde parthie so voele als wir ende onse voerscreven stat t'samen dair van hebben sullen, in der manieren voerscreven.
Vortmeer, so wie den anderen een open wieckende wonde maict, die sal's syn op vier Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat vurscreven oft vyff jaer uut onser voerscreven stat ende vryheit te blyven, ende an die gequetsde partye also voele als an ons ende onse voerscreven stat t'samen, in der manieren voerscreven; beheltelick altyt hier inne ende in alle anderen voer ende naebeschreven poenten ende artickelen, ons onss loys ende der partyen hoers rechts.
Item, van eenre zypender wonden sall een iglick verbueren twe Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat vurscreven oft derdehalff jaer uut onser vurscreven stat ende vryheit te blyven; ende die gequetsde parthie te hebben twe Rinsulden, boven d'meister gelt, als boven.
Item, so wie den anderen enen vuystslach sleet, die sael's syn op anderhalven Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat vurscreven, oft een jair uut onser vurscreven stat ende vryheit te blyven, end der parthyen anderhalff Rinsgulden.
Item, so wie den anderen uut eenen huys oft synen huse heischt, die in synen huse oft in eyn ander huys is, hem dreigende, die sael's syn op twe Rinsgulden, halff ons ende halff onse stat voerscreven, oft drij jaer volgende d'eyne nae der anderen, uut derselver onser stat ende vryheit te blyven; ende an die parthye twe Rinsgulden.
Vortmeer, so wie, met dage oft met nachte, op des anderen doer oft vinster sleet oft stoet met fortsen, die sael's syn op sess Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat vurscreven, ende der parthyen oic sess Rinsgulden, oft vier jaer uut onser stat ende vryheit te blyven.
Item, so wie den anderen in syne huys aenveert, sleit oft quetstde, die sael's syn, an onss op thien Rinsgulden, an onse stat op thien Rinsgulden, ende an die parthye op thien Rinsgulden, boven hoer quetsure, t'en were dan in een openbaer taverne.
Item, weer 't dat ymant den anderen van onser vurscreven stat hemelicken sloege, quetsende an syn lyff oft licham, ende bynnen dry daigen dieselve quetsure nit an hem en druege oft en kende nae dat geroepen syn sal ende gekondigt aen den piroen, die sall verbueren viertich Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat voerscreven, te betalen bynnen viertich dagen na den derden dach vurscreven, oft ten ewigen dagen uut onser vurscreven stat ende vryheit gebannen te werden als een doitslege; ende is 't dat t'feyt metter nacht geschiede, so sal men dat moigen proven mit een verstendige getuge.
Item, oft enich vremde man van buten in onser vurscreven stat queme, oft daer verborgen lege, ende enige porter opliep, quetsde, leemde oft ter doit brecht, so willen wy dat onse scholtit, voirster, meister ende alle onse portere alsulken misdedigen anvolgen sullen in den gericht ende vryheit onser voerscreven stat, ende vangen ende setten terstont, sonder hem anderswaer te laeten benachten, in onse gefenckenisse bynnen onser stat voerscreven, t'onsen behoiff ende onser voerscreven stat hoers rechts, beheltelick onser jurisdictien, geistlick ende werentlick; ende dat dan asdan die vurscreven burgermeisteren offt raet oft anderen van onser stat vurscreven sich van deselven vrempden luden nyt voirder onderwinden, dan sy sullen daemyt onsen amptluden vorts laiten gewerden, het zy mit besueken ende pynen, offt anders als hon dat guet ende nut duncken sall nae gelegenheit der saken.
Item, so wie nae eenen anderen worpt met eyn steyn offt met versede wapenen, sall verbueren, so deck dat geschiede, vier Rinsgulden oft vyff jaer uut onser voerscreven stat ende vryheit te blyven; ende soo wie enen gespannen oft geladen boge dreigt bennen onser stat ende vryheit vurscreven, sall verbueren, so duck dat geschiede, vier Rinsgulden oft vyff jaer te blyven uut dereselver stat ende vryheit vurscreven; dit van den boge te verstaen nae gelegenheit ende ter goeder meyningen. Vort, so wie nae enen anderen mitten boge loss schiet, sall verbueren thien Rinsgulden oft thien jair uut onser vurscreven stat ende vryheit te blyven; diese vurscreven brucken te vallen halff ons ende halff onser stat voerscreven, ende der parthien so vele als an ons ende onder vurscreven stat beide t'samen.
Vortmeer, so wie in der vurscreven stat groete messe oft versede wapenen dreigt sonder consent van onsen scoutit, meistere, gesworen ende raet, sie sael's syn op enen Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat; ende so wie een messe treckt, sal's syn op anderhalff Rinsgulden in der manieren voerscreven; is't eyn vremde persoen, die sal's syn altyt op dobbel kuer. Hierinne uutgenomen onsen dieneren, ende dat onser scoutiten ende meisters familien moegen messe draigen na der auwer gewoenten. Ende die werde ende werdynnen sullen honnen gesten kondigen sulke messen oft waepen aff te leggen; ind oft sy des nyet en deden, so solden sy selffs syn op die pene vurscreven, sonder argelist; oft stain op hon onscholt met honnen eide.
Vortmeer, soo wat manne die panser, gesticde wamussen off anderen onsichlick waepenen dreigt in onse stat vurscreven, hy en sy dan van onsen dieneren oft van der familien ons scoutiten oft der meisteren vurscreven, oft mit wille honne, die wapen sullen verloren syn; die werde oft werdynnen sullen honnen gesten kundigen, op die penen van enen Rinsgulden, oft op hon onscholt stain als vurscreven steit.
Vortmeer, wie den anderen diffameirt oft woirde toe sprict synre eren aengaende, sal verbueren twe Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat vurscreven, ende an die parthie twe Rinsgulden oft ene jaer uut onser vurscreven stat ende vryheit te blyven.
Vort statueren wy ende ordineren so wie onminslick ede swert, te weten ons Lieffs-Heren wonden, syn macht, syn cracht ende dere gelycken, sal verbueren, so deck dat geschuyt, vier ende twintich stuvers, halff ons ende halff onser stat voerscreven; vort, van anderen trefflicken eide sal men moegen corrigeren so, na heissche des eets, onse scoutit, burgermeisteren, gesworen ende raet dan wesende bevinden ende hon redelick beduncken sall; ende die pene oic te vallen halff ons ende halff onser stat voerscreven.
Vortmeer, so wie, idt sy man oft wyff, lelick werken dede van quaeder herbergen te halden, blasphemie te doin oft dier gelycken, dat men die sall moigen op die kake setten, ende daer so lange hanteren nae dat men bevinden sall der saken toe te horen.
Vortmeer, so wie onsen scoutit, meisteren, gesworen, guberneerder oft enigen van hon die geweist syn, oft nu alwyle synde oft hernamals werden sullen, om syns ambachs wille doende dat hem bevoilen is te doin, lasterlick oft scandelick worde toe sprict, die sal's syn op eyn wech t'Onser-Vrouwen te Rutsemedouwe, oft twe jaer uut der stat ende vryheit, bennen vyffthien dagen te porren, inder manieren voerscreven; ende wurde he geslaigen oft gequetst, so sall derghene de hem sleit oft quetstdt verbueren, boven die pene van den lantrecht, twintich Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat; ende der partyen twintich Rinsgulden, maken t'samen viertich Rinsgulden. Ende so wie den boumeester onser vurscreven stat, clerc of boeden oft vorsteren onser scoutiten oft stat voerscreven, oft enigen von hon geweist synde, nu syn oft werden sullen, quade worde geve om occasie huns ambachs, doende dat hon bevoilen is, die sals syn op eenen wech te Vindoemen, oft eyn jair uut der stat ende vryheit in der maniren vurscreven, oft dry Rinsgulden voer den wech te betalen. Ende wurde hy geslaigen oft gequetst, so sall die ghene die hem sleet oft quetst verbueren alleen twelff Rinsgulden, an te slaen een derdel ons, een derdel onseer vurscreven stat, ende dat derde derdeel der partyen. Ind is 't dat der mesdedich die sleet oft quetst enigen van den vurscreven personen in diesen poent begrepen hem affhendich maict, so sall hy uut der stat ende vryheit gebannen werden bis he ons, onser stat vurscreven ende der parthyen gemoede geworven sall hebben van den penen boven vercleert.
Vortmeer, oft enige onderseten oft ondersete onser vurscreven stat van ymants, hy were van bennen oft van buten gerne versekert were met oervrede, so sullen onse scoutit, amptlude, meisters, gesworen ende guberneerders denghenen daevan der sulde willen versekert syn, gebieden ende halden mit synen lyve te syns selffs costen, op alle plaetsen, uutgenomen gewyde plaetsen, kerken ende geistlicke steden, tot der tyt dat hy denen versekert sal hebben.
Item, oft ymant van onsen porteren onser vurscreven stat opgeloipen wurde, ende hem b beschudde off verwerde integen sulken oploiper, die sall, by alsoe dat hys niet ter door en brecht, van ons ende onser vurscreven stat loss ende quyt syn, sonder enige misdaet. Ende in gevall van den doot, sall die sake staen op onsen lantrecht.
Vortmeer, so wie geroepen were uut onser stat ende vryheit vurscreven, die en sall daer nyet weder inkomen hy en hebb t'eirst ons, onser vurscreven stat ende der partyen genoich gedaen van der mesdaeden daer hy van geroepen is; comt hy darboven in, eer syn bannisse oft termyne uut were, so sullen onse scoutit, vorstere, meistere, gesworen ende raet sulken navolgen ende vangen ende setten terstondt, sonder anderswaer te benachten, in onsen gefencknisse, op dobbel pene ende voer twe wege te Rutsemedouwe, tot behoiff onser ind onser stat regeerderen; ende die nyt gefangen en wurde, sall oic vallen op die dobbel pene. Te verstain alle 't hierinne ende in allen anderen vur ende nae bescreven artickelen, van den vremden, als sy gevangen zyn, gelycks hier boven daer van vercleert is.
Vortmeer, oft eynich poerter onser vurscreven stat van criminale saken, uut versueck onser oft onse ampmans in name van ons, onss oevergegeven wurde, ende wy dien componierden, dat alsdan onse voerscreven stat voer hoer brueck van dien poerter sall thienRinsgulden; ons altyt gesalveirt onse hoicheit ende jurisdictie, forfeyten ende brueken, ende der parthyen hoers rechts.
Vortmeer, so wie, by daige offt by nachte ende ontyde, oever onse vurscreven stat mueren oft vesten clemde, oft an enich van hoerer vesticheit mircklichen schade dede, sall verbueren, so dick dat geschiede, twelff Rinsgulden, an te slaen halff ons ende halff onse stat vurscreven; ende dairto derselver onser stat den schade oprichten ende betalen.
Item, wilkoren wy ende consentieren ons scholtit, burgermeisteren, gesworen ende raet onser stat vurscreven dat sy op die ghene die dese nabeschreven poenten bedryven, te weeten: die de grechte benemen, die boume breken, onrecht wege gaen, den luden hon vrucht benemen, ende dergelycken dingen, sullen mogen setten, maken ende ordineren koeren op nyt boven gaende vier oft vyff Rinsgulden, altoes halff ons ende halff onser stat voerscreven. Ende een eirber man dien die schade gescheit were, sal't allein mogen vertugen, ende an hem sall boven den schade gebruyct syn een weghe te Brugge off derdenhalff Rinsgulden daer voer; ind wes metter nacht geschiet, sal men mit enen getuge moigen vertugen.
Vort, wanneer die raits clock geslaigen wurdt te versueck der burgermeisteren, geswoeren ende raet, mit consent van onsen ampman oft hem te minsten darop versoicht, sonder argelist, om die gemeynte onser vurscreven stat ende vryheit doer nootsaken te vergaderen, so willen wy dat alle man alsdan in syne ambacht comen sall; ind oft ymant die contrarie dede, hy en hebb dan wettige onscholt, oft dat he hem uut onser vurscreven stat van der hant stelde in manieren van onscholt dat hy daer nyt komen en wolde, sal verburen vyff stuvers, halff ons ende halff den ambacht daer dat geschiede; ind ellick raetsman die dan gebreicklick viele, he en hette wettige onscholt, sall verbueren thien stuvers, halff ons ende halff den anderen van den raide.
Vortmeer, en sall gheene porter nocht ondersete onser stat voerscreven den anderen anspreken mit anderen gericht, te eiten in 't werelick, noch arresteren doin dan voer onse schepenen onser vurscreven stat Hasselt van bennen, oft mogen mit recht spreken op die laetguede voer onse scepenen van buten onser stat Hasselt vurscreven, ende dit op die pene van vyff Rinsgulden, halff ons ende halff onser stat voerscreven, ende dien angesproken oft bekomerden derre anspraeken ende commer weder loss ende vry te maken; id en were dan dat die ghene die angesproicken oft gearrestiert weren, nyt en wouden comen oft te recht staen voer onse schepenen vuscreven, dan mach men sy anspreken ende arrestieren, met raide onser scoutit ind schepenen, meistere, gesworen ende guberneirders vorscreven, voer alle richteren daer sy ten konnen becrygen.
Item, wy wilcoren ende consentieren dat eenen iegelicken ingeseeten onser stat ende vryheit van Hasselt, van alle saken bennen derselver onser stat ende vryheit ordell ende vonniss gedaen werde ende geschiede, dat egheen van hon daerbuten gekiert en sall werden, uut gescheiden van morde, dieffte, rouff, mortbrant, vredebreker, vrouwencracht ende gewalt, daerinne sullen onse amptlude vortvaren als sy die beruchtigde gevangen sullen hebben van onser heerlicheit wegen; ende welke tyt die fame van enigen van desen poenten oever ymant vertucht endd geprueft were voer onsen scoutit, burgermeistere, gesworen ende raet, dan sullen onse amptlude die befaemde calt ende werm, bennen onseer vurscreven stat besueken, nae gelegenheit der saken, in present der burgermeistere, gesworen ende raet voerscreven, om die rechte wairheit van dien stucken ende saken t'ondervinden; ind oft de befaemsde eyt leet den lyve aengaende, so sullen onse vurscreven burgermeisteren, gesworen ende raet daervan scheiden, ind dien in handen ons ampmans laeten, daemit alsdan gedain te werden na dat lantrecht, tes heren beliefften. Ende als van den vrempden luden, en sullen sich onse vurscreven burgermeisters, gesworen ende raet honnen mit alle nyt onderwinden, als hierboven gescreven is.
Vortmeer, oft ymant van den raide oft eenich van onsen oft onser stat dieneren eyt hemelix in den raet gesloiten, ende op den eedt bevoilen nyet aff te draigen noch te openbaren, affdroich ende openbaerde eir 't gewt? were, ende dat by gueder wairheit geprueft, die sall gepriveirt werden ten ewigen dagen officie bennen onser vurscreven stat te halden, ende daer toe een jair buyten onser vurscreven stat ende vryheit te blyven woenen, sondeer eynich gelt daer toe te geven; mer weeirt een sake te verhemelicken die ons offt onser heerlicheit hinder dragen mucht, daer en sal men nyt an verbueren; ind oic dat men van diesen poent alleen egheen getuich hoeren mocht nocht correctie daroever doin en sall, onse ampman end scoutit en sall daer by in present syn.
Vort, statueren wy ende ordineren, so wat clerck de dese onse statuten ende privilegien vor ende na beschreven nyt houden noch daerto verbonden syn en wilt, dat hy asdan denen nyt gauderen noch enige officie in onse vurscreven stat Hasselt houden noch dartoe gekoren en sal werden, blyvende onse jurisdictie daeroever in hoere volre macht.
Item, om die bannieren te bat gepareert te hebben ende zeker te syn, so hebben wy geordineirt ende willen dat nu vortan die woenen bennen die vryheit onser stat Hasselt vurscreven, die van sulken ambachten syn als die ghenen van onser vurscreven stat die de vryheit vercregen hebben, sullen ebruycken ende hebben alsulke vryheit als die ambachten onser stat voerscreven, iglich in syne ambacht; ende allen die ghene de bennen onser stat ende vryheit van Hasselt wonen, sullen die vryheit onser vurscreven stat vercrygen ende sich in eyn van den vurscreven ambachten doin, ende dat ambacht sukken hon die tentmeesters van den selven ambachten moigen vercoepen indien indien sy dartoe bequeme, goet ende vredich syn, ende dartoe gekoren met eyndrachticheit ende wilcoere der raitsluden ende tentmeisteren van den vurscreven ambachten; ende dat alle dat volk der broederschap van den ambachten woenende bennen die vryheit onser vurscreven stat van Hasselt porter syn sullen ende also vry syn off sy bennen onser vurscreven stat woenachtich weren. Te verstaen van der vryheit, dat is dat die syn sall alsoe verre, cort ende lanck als die van auwen tyde van rechts wegen geweist heefft, ende onse schepenen die dat halden ende hoeden.
Vortmeer hebben wy geconsentiert, geoirlofft ende gewilcort dat onse scholtit, burgermeistere, gesworen ende raet, in sterkenisse onser voerscreven stat, sullen mogen setten ende maken, so duck hon des van noede duncken sall, een gesworen schutterie van eenen eidt ende eyne cledinge, ende nyt meer.
Vortmeer, sullen onse burgermeestere, gesworen ende raet, in bywesen van onsen scoutit oft ten minsten hem daerby versocht sonder ergelist, moegen alle poenten ende ordinantien vorstellen der pollicien aengaende, ten meesten orber ende gemeynen proffyt onser vurscreven stat, so hon mogelicken ende doenlicken syn sall. Endedartoe mit alle bequeme wegen, noe strangicheit, idt sy mit pendingen, leistingen, gevenckenisse ende anderssins, invoirderen onser vurscreven stat gemeyne ceynse, renten, assysen, gabellen ende andere vervallen, opkomelingen ind schulden, ind so lange vervolgens bis der heilre volkomelicker telingen toe; beheltlick altyt, hierinne ende oever alle, onser hoicheit ende jurisdictien, geistlick ende werelick, als vurscreven is.
Vort, so wie van schout tot eenre gouwer cronen toe dragende, voer onsen scoutit, burgermeisteren, gesworen ende raet van der straeten gebannen wurde na den alden herkomen, die sal oever den derden dach na den bennisse vrempdt gehalden werden, ende uut den bennisse nyt syn all hed hy die parthye betaelt, hy en sall hem t'eirst uut den register hebben doen uut doen.
Vortmeer bewilligen wy ende consentieren dat men die corenwoghe van den coren dat ter moelen compt, sall gebruycken ende hantiern, so men van auwes gewoenlick is.
Item, dat alle die erfflicke guede die vortan te Hasselt, by die incommende susteren in 't susteren cloister bracht sullen werden, onder Hasselt gelegen, die gherven daer van ten ewigen daigen sullen moigen quyten na lantcoep, ende vort op gelacht te werden die beteringe die darop geschiet syn mucht. Oic, so wat erfflicke gueden onder Hasselt gelegen die de susteren oft dat voirscreven cloister vordane coipen sullen met gereden penningen, dat men die altyt ten ewigen dagen van den burgeren oft van den neesten gherven sall moegen lossen ende quyten, met sulligen valoer van penningen als die susteren, oft ymants van honnen wegen te honnen urber, darom ontborst sullen hebben, ende daerby oic opgelacht te werden sullige beteringe als op dat vurscreven erve geschiet syn mucht, ende allet in gueder meyningen ind sonder ergelist; beheltlick altyt in diesen onse jurisdictien, heerlicheit ende hoicheit, geistlick ende weretlick.

Ende, want wy willen dat alle diese voerscreven puynten ende artyckelen waill ende oprichtich ten ewigen dagen totter eren, nut, urber, vrede, rast, proffyt ende wailvart van ons, onsen nakomelingen, kircken ende landen, ende oic van onsen ondersaiten in 't gemeyne onser stat Hasselt vurscreven, sonder eynich geverde oft argelist, onderhalden, gebruyckt ende geuseirt werden, so statueren wy ende ordineren dat die burgermeisteren, gesworen,raitslude, boumeesters ende anderen officieren derselver onser stat Hasselt, totten eidt hierboven op eynyglicke van honre officie vercleirt ende sy anders gewoenlick off schuldich syn te doin, sullenoick alle jaer in honnen ankommen, in tegenwordicheit ende presentie van onsen scoutit ende twe van onsen schepenen te minsten onser vurscreven stat Hasselt, sweren ende hoichlich op honnen eidt geloven diese tegenwordigen statuten, ordinantien ende privilegien vurscreven van punte te punte, na honre bester wetenheit getruwelick ende onverbruecklick te halden, ende dat zy sich onser ende onser kircken vurscreven hoicheit, herlicheit ende jurisdictie, geistlich ende werentlick, noch onser koeren, brueken ende forfeyten ons toebehorende in egeenrewys tot onse ende onser kircken prejudicie kroeden noch onderwinden en sullen, hons weitens, mer sullen ons die laeten ongekroedt ende ongehindert oever all gebruycken als 't behoert. Ende off sy daer tegen deden, dat sullen onse amptlude ende schepen derselver onser stat by hoeren eyden schuldich syn ons aen te brengen, omme die te straeffen ten exempel van allen anderen, na gelegenheit der zaken.

Ende so wy oick willen, ter gueder truwen, dat dieselve tegenwordige statuten, privilegien ende ordinantien, in allen ende yglicken hon puynten ende artyckelen van onss ende onsen nakomelingen, ten ewigen daigen als voerscreven is, vast, stede ende onverbruecklick gehalden werden, so hebben wy, des te getuyge ende in oirkonde der waerheit, mit onser rechter wetenheit ende vryen will, onsen secreit siegel doin hangen. Begeren oick ende versueken den werdigen onsen lieven mitbroeders deken ende kapittel onser vurscreven kirken Ludich, dat sy oick, tot meerder ende ewiger vasticheit, des alle't voerscreven is wulen desselven onss capittels siegel doin hangen an desen onsen openen brieve.

Gegeven in den jaer Onss-Heren duysent vyff hondert, des elffden daichs decembris.

Getekend: Johan.

Bron: Recueil des anciennes ordonnances de la Belgique publié par ordre du roi sous les auspices du ministre de la justice et par les soins d'une commission spéciale. Par M.Sstanislas Bormans, docteur en philosophie et lettres, archiviste de l'état à Namur, correspondent de l'académie royale de Belgique, membre de la commission Royale d'histoire, etc. Bruxelles, 1878.
Rijksarchief Hasselt, bibliotheek, inventaris nummer R25/1.

Met toestemming van de bewerker voor het internet geschikt gemaakt door Herman de Wit, 2003

 Deze pagina is een onderdeel van de-wit.net